Été 85: Ozons negentiende is een tragische romance

Wat doet een veelfilmer als François Ozon nu zijn 19de langspeelfilm Eté 85 geselecteerd is voor Cannes 2020, dat wegens corona niet doorgaat? Inderdaad, beginnen aan zijn 20ste film. Een adaptatie van Emmanuèle Bernheims Tout s’est bien passé met Sophie Marceau in de hoofdrol.

Snelfilmer: een film per jaar

Ozon is een snelfilmer, net als Steven Soderbergh en Woody Allen. Die laatste begon na de MeToo-ophef rond A Rainy Day in New York met Timothée Chalamet onmiddellijk aan zijn 51ste langspeelfilm Rifkin’s Festival met Christoph Waltz.

Aan een gemiddelde van één film per jaar blijft Ozon verbazen. Je kan zijn oeuvre wél opdelen in komedies en tragedies, maar niet in pareltjes en flops. Pareltjes zijn er genoeg. Dans la maison (2012) en vooral Frantz(2016) om er maar twee recente te noemen. Flops? Met heel veel slechte wil zou je enkel Ricky(2009) daar kunnen plaatsen: zijn elfde film over… een vliegende baby.

‘Mijn leven is zo vlak als de tafel waarop ik schrijf’

Confronteer je Ozon met zijn werkijver, dan verwijst hij steevast naar Rainer Werner Fassbinder (1945–1982). In 1970 alleen realiseerde die zeven films én drie theaterregies. ‘Slapen doe ik wel als ik dood ben,’ merkte Fassbinder dikwijls schamper op. Hij stierf dan ook 37 jaar jong aan een overdosis, maar met een veertigtal films op zijn palmares.

Ozons derde film Gouttes d’eau sur pierres brûlantes (2000), was een adaptatie van het toneelstuk dat Fassbinder schreef toen hij amper 19 was, over de homoseksuele relatie tussen een vijftiger en een stuurloze twintiger. Even decadent als Fassbinder zelf, die er prat op ging, net als de Italiaan Fellini en de Belg Simenon, meer dan 10 000 wisselende partners gehad te hebben. De absolute tegenpolen van Ozon, die zijn libido enkel in zijn werk stopt. ‘Mijn leven is zo vlak als de tafel waarop ik schrijf. Om de een of andere reden bestaat het beeld dat ik een gruwelijk traumatische jeugd heb gehad, terwijl het tegendeel waar is. Een broer, twee zusjes, een goede band met mijn ouders, niks aan de hand. Nieuwsgierigheid naar mijn privéleven ergert me, omdat ik niks spannends kan melden.‘

‘Ik stop mijn libido in mijn films’

Neem daarbij nog de Canadese wonderboy Xavier Dolan, amper twintig toen hij zijn eerste film draaide, en je hebt drie generaties homofiele cineasten: de oude overleden Duitser, de gevestigde Fransman en de nieuwe Canadese generatie. Alle drie zeer jong begonnen, filmen ze aan een hels tempo en als ‘enfant terribles’ choqueren ze graag met hun films in heel uiteenlopende genres. Fassbinder deed dat ook in zijn privéleven.

‘Liefde bestaat niet, alleen hoop op liefde’

Vorig jaar was in Grâce à Dieu het thema met misbruik in de kerk aanstootgevend. Dit jaar moet de ‘first love’-romantiek eraan geloven. Ozon lijkt hier Fassbinders dictum te bevestigen: ‘Liefde bestaat niet, alleen hoop op liefde.’

In dit coming-of-age verhaal, gesitueerd aan de kust van Normandië, beleeft de 16-jarige Alex de zomer van zijn leven. Zon, zee en strand: de natuurlijke habitat van heel wat kort- en langspeelfilms van Frankrijks markantste regisseur. Alex heeft een arbeidersgezin om op terug te vallen, een leraar Franse literatuur die hem aanspoort te schrijven en een zeilboot van een vriend. Wat kan je nog meer verlangen? Tot de 18-jarige David hem van de verdrinkingsdood redt na het kapseizen van de boot.

Il faut, voyez-vous, nous pardonner

Zoals de jonge Elio in Guadagnino’s Call Me by Your Name ontdekt ook Alex zijn seksuele geaardheid met een meer ervaren minnaar. David is Joods, heeft zijn vader net verloren en helpt zijn moeder in hun watersportwinkel. Ook David is geïnteresseerd in Franse literatuur. Wanneer Alex de eerste strofe uit Paul Verlaines gedicht ‘Il faut, voyez-vous, nous pardonner‘ citeert, kan David het vervolledigen met een parafrase van de laatste strofe: ‘Soyons deux enfants, soyons deux jeunes hommes … sans même savoir qu’ils sont pardonnés.’

Zijn Alex en David een nieuwe versie van Rimbaud en Verlaine? De 29-jarige Verlaine die op 10 juli 1873 in een hotelkamer in de Brouwerstraat in Brussel de 18-jarige Rimbaud met een kogel in de pols treft. Een kogel uit een revolver gekocht in de Passage St.Hubert en vier jaar geleden bij Christie’s in Parijs geveild voor een bedrag van € 434 000.

Eros en thanatos

Deze tragische romance tussen Frankrijks beruchtste dichters fungeert als onderlaag in Eté 85. Eros en thanatos: de twee oerinstincten, levenslust en doodsdrift die ons leven bepalen. Bij Ozon is de erotiek echter veel dodelijker. De sfeer van een eerste liefde wordt opgeroepen met zonnige zeilboottochtjes, blitse discodansavonden, snelle Suzuki- en achtbaanritten en idyllische kampvuurscènes.

Daartegenover plaatst Ozon het thanatosmotief. Vanaf de openingsscène waarschuwt Alex de kijker al in voice-over, want hij citeert uit zijn eigen boek: ‘Indien geen interesse voor de dood, stop dan maar met kijken.‘  David wordt geïntroduceerd als ‘het toekomstig kadaver’. Wanneer Alex gered wordt na het kapseizen, geeft Davids moeder hem een warm bad. ‘Baden lijken op doodskisten; maar dit is meer een sarcofaag,’ mijmert Alex.

Ozon choqueert graag. Alex die, als meisje verkleed, in het lijkenhuisje de dode David ‘bespringt’, hem later wil opgraven op het kerkhof en dan opgepakt wordt door de politie als hij wild op Davids graf danst. Geef toe, niet direct de meest idyllische jeugdherinneringen.

We fantaseren de mensen die we liefhebben

Komt daar bovenop dat bij Ozon realiteit en fictie dikwijls in elkaar vloeien. Niets is wat het lijkt bij Ozon. Je vraagt je immers af wat het Engelse vriendinnetje Kate, vertolkt door de jonge Belgische actrice Philippine Velge, bedoelt met: ‘On invente les gens qu’on aime.’ Hebben we dan nostalgisch gekeken naar een gefantaseerd verleden op de tonen van The Cure’s In Between Days en Rod Stewarts Sailing?

Boordevol referenties

Zal het hele gebeuren zich herhalen met op het einde een andere Verlaine? Tussen Alex en de jongen die hij uitnodigt voor een zeiltochtje? ‘ L’histoire se répète’ voor Alex en zijn nieuwe vriend, om hun geaardheid te beleven zoals de geheimzinnige nonkel Jacky die we nooit te zien krijgen. Begint het verhaal opnieuw zoals voor het hoofdpersonage in Frantz, die zittend voor Manets De Zelfmoord een mogelijke nieuwe geliefde toevertrouwt: ‘Dit schilderij geeft me zin om te leven.’

Eté 85 zit boordevol referenties aan Ozons oeuvre. Zoals in Dans la maison is er een leraar literatuur, een charmante huismoeder en een jongeman die zich in een andere familie inwerkt. Zoals vaak bij grote cineasten bevatten hun eerste kortfilms alle ingrediënten van hun later werk: Martin Scorsese’s The Big Shave (1967), gefilmd op 16mm-film van het Belgische bedrijf Agfa-Gevaert, en Tim Burtons Vincent, bijvoorbeeld. Wie hier nu kijkt naar een van de eerste veertien korte fictiefilms en documentaires die Ozon regisseerde, zal zien dat Une robe d’été  van 1996 Eté 85 in de kiem is.