Het zwarte boek van Poetin: van geheimagent tot tsaar

Le Livre Noir de Vladimir Poutine bevat bijdragen van twaalf Rusland-deskundigen uit diverse landen. Ze beschrijven de weg die Poetin aflegde van geheimagent tot tsaar.

Hij groeide op in een dictatoriale Sovjet-Unie. Die kwam ten val zonder dat er iemand gestraft werd voor de misdaden van de voorbije 74 jaar. Er kwam een nieuwe elite van ‘siloviki’ (mannen met macht; nvdr) die leek op de oude nomenclatura en voor een groot deel uit de KGB kwam. Zij bezetten tachtig ramadan van de hoogste posten in de staat en in de bedrijven. In 2001 maakte Poetin zich meester van de nationale tv-zenders van Berezovski en Goessinski. Hij controleerde ook de politieke partijen door ze staatssubsidies te geven en drie partijen samen te voegen tot zijn ‘Verenigd Rusland’.

Jeltsin

Jeltsins oorlog tegen Tsjetsjenië (1994-1997) eindigde met vele doden en een Russische nederlaag. In de tweede vochten 100.000 Russen tegen minder dan 4.000 Tsjetsjenen. Poetin zocht medewerkers in Tsjetsjenië: eerst Achmad Kadyrov, later zijn zoon Ramzan en hun ‘Kadyrovtsy’. Poetin won deze wrede oorlog, maar in 2004 werd Kadyrov vermoord. In 2005 werd op bevel van Poetin de wettelijke president Masjadov vermoord. Meer dan 200.000 Tsjetsjenen zijn naar Europa of elders gevlucht. Het gevolg is dat één op vijf in het buitenland leeft. In Oekraïne vechten nu 12.000 ‘Kadyrovtsy’. Zo toont Kadyrov zijn absolute trouw aan Poetin.

In 2003 liet hij Chodorkovski aanhouden, omdat hij kritiek had op de corruptie aan de top. Dat was een waarschuwing aan alle oligarchen om zich niet te moeien met de politiek. In 2004 liet hij opnieuw hard optreden tegen Tsjetsjeense terroristen. Er vielen 382 doden, waaronder 186 kinderen op hun eerste schooldag. Tot 2003 was hij charmant tegenover Duitsland, Frankrijk en Engeland. In 2002 zei hij nog dat Oekraïne het recht had om lid te worden van de NAVO (p. 215). Pas vanaf de Oranjerevolutie (december 2004) kantte hij zich tegen het Westen.

Democratie in Rusland

De Rozenrevolutie in Georgië en de Oranjerevolutie in Oekraïne brachten in 2004 pro-Europese presidenten aan de macht en veroorzaakten bij Poetin het spookbeeld van een democratie in Rusland. Zijn reacties bleven niet uit. Hij begon te stoken in de opstandige regio’s Zuid-Ossetië en Abchazië, en in 2006 stopte hij met de gasleveringen aan Georgië. Poetin voerde bovendien een embargo in tegen Georgische landbouwproducten en wijn. Georgië verloor zo zijn belangrijkste uitvoermarkt en Rusland zette duizenden Georgiërs het land uit. Poetin ergerde zich ook aan de opening van een ‘Museum van de Sovjet-bezetting’ in Tbilisi en aan de opbouw van een democratie.

In 2006 en 2009 dreigde Gazprom ermee om ook Oekraïne in volle winter zonder gas te zetten. In 2006 werd de kritische (Oekraïense) journaliste Politkovskaja vermoord met een pistool van de ordetroepen. Volgens Le Monde vonden er 35.000 politieke moorden plaats in zes jaar (p. 307). In 2008 viel Rusland binnen in Georgië. Dat verloor op vijf dagen twintig procent van zijn grondgebied. Onder druk van de Europese Unie en van de Verenigde Staten tekende het een wapenstilstand. De Georgische auteur van dit artikel is zeer bitter over het ‘verraad van het Westen’.

NAVO-lidmaatschap

Vanaf 2008 verzette Poetin zich hevig tegen het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. In 2010 sloot hij met Janoekovitsj de akkoorden van Charkov over de Russische vloot en de 25.000 Russische militairen op de Krim. Om de bevolking klaar te stomen voor de oorlog tegen Oekraïne, laat de regering al sinds 2007 opnieuw de ultranationalistische versie van de geschiedenis onderwijzen, is er militaire opvoeding op de scholen en bezoekt men met de scholieren de militair-patriottistische attractieparken.

In februari 2014 vluchtte de Oekraïense president Janoekovitsj naar Rusland, nadat zijn ordetroepen 75 Maidan-betogers doodschoten. Poetin annexeerde dan de Krim en verhoogde de gasprijs voor Oekraïne met tachtig procent. Vervolgens begon zijn medewerker Soerkov het separatisme te organiseren in de Donbas. Gevolg: een burgeroorlog, waarbij 14.000 doden vielen. Anderhalf miljoen mensen vluchtten naar Oekraïne en een miljoen naar Rusland. Boris Nemtsov klaagde de verovering van de Krim en de faraonische kostprijs van de Winterspelen van Sotsji aan en noemde de verantwoordelijken voor het neerhalen van MH17. Hij werd vervolgens vermoord op de Kremlinbrug.

Veroveren

Het doel van de oorlog in de Donbas was ook Kiev en heel Oekraïne veroveren. Het woord ‘genocide’ is terecht, want Russische tenoren zoals Sergeïtsjev en Aleksandr Doegin propageren openlijk de ‘eindoplossing van de Oekraïense kwestie’, de bezetting, de heropvoeding gedurende dertig jaar en het doen de naam ‘Oekraïne’ verdwijnen. Zelfs Medvedev sloot zich daar op 7 juni 2022 bij aan: ‘De Oekraïners zijn gedegenereerde bastaards. Ik zal alles ondernemen om ze te doen verdwijnen (p. 400).’
De beschrijving van de denazificatie, de foltermethodes en de systematische uitroeiing van de Oekraïense cultuur lees je best niet voor het slapengaan (p. 291-294).

Op 17 december 2021 eiste Rusland van de VS en de NAVO dat ze zich volledig zouden terugtrekken uit Midden- en Oost-Europa en dat ze Oekraïne zouden erkennen als invloedssfeer van Rusland. Dat kwam neer op een oorlogsverklaring. Gelukkig vergisten de Russische geheime diensten zich: de Oekraïners ontvingen de Russen niet met open armen, bloemen en brood. De invasie mislukte. Een trouwe trawant van Poetin is patriarch Kirill, ook ex-KGB-agent.

Armoede

Het gemiddeld inkomen ligt volgens de auteurs onder 1.000 dollar per jaar en één procent van de bevolking zou 74 procent van de privérijkdom bezitten. Al in de jaren ’80 zette de KGB miljarden dollars op Westerse rekeningen, waarmee ze in de jaren ’90 vele bedrijven kon opkopen (p. 346 – 349). Russische tenoren pakken ook graag uit met nieuwe wapens, waarmee ze heel Europa en de Verenigde Staten kunnen vernietigen. Rusland heeft bovendien netwerken in heel de wereld: spionnen, media, culturele tentoonstellingen, sponsoring van universiteiten en van politici, opname van politici in bestuursraden van grote bedrijven voor veel geld, …

Deze bundel presenteert diverse facetten van de persoonlijkheid van Poetin en van zijn regime en zijn pogingen om het Sovjet-rijk te herstellen. Hij wil niet inzien dat de Oekraïners anders zijn. Zij willen vrijheden, democratie en een rechtsstaat. Courtois en zijn team hebben een krachtig boek geschreven. Ze hebben geen goed woord over voor Poetin en zijn regime. Ze zeggen nergens wat Oekraïne eventueel had kunnen doen om een oorlog te voorkomen.

De Franse taal is niet altijd eenvoudig: de lezer houdt er best een woordenboek bij. Doordat het bijdragen zijn van twaalf redacteurs, ontbreekt de chronologische volgorde en komen een aantal items zoals de ‘denazificatie’, de vernietiging van de Oekraïners en het KGB-verleden van Poetin in meerdere artikels voor. Het register is nodig, gezien de vele eigennamen. Jammer dat de begrippen en de plaatsnamen er niet in staan. Een kaart van Rusland en van Oekraïne ontbreekt eveneens. Globaal gezien is het wel een zeer leerrijk boek, dat zijn prijs ruimschoots waard is.