King Richard: droom of nachtmerrie

Op de vraag van een journalist aan Churchill naar het geheim van zijn hoge leeftijd, antwoordde de 90-jarige Britse staatsman: ‘No sports, just whisky and cigars.’ Voor allen die geloven in het veelgeciteerde Romeinse ideaal ‘een gezonde geest in een gezond lichaam’, vergelijkbaar met het kalokagathia van de Grieken, is Churchills uitspraak ongehoord blasfemisch. Even godslasterlijk als beweren: ‘Sport veredelt… hoegenaamd niet.’

Mens sana in corpore sano

De Oostenrijkse schrijver Thomas Bernhard (1931-1989) ging nog een stap verder: ‘Alle dictators weten waarom ze voor sport zijn: ze onderhoudt, versuft en verdooft.’ Wie het sportnieuws van de jongste weken heeft gevolgd, weet wat Bernhard bedoelt. Sportfilms die deze stelling verdedigen: je kan ze op één vinger tellen. Foxcatcher, een biopic uit 2014, verdedigt de theorie dat er in een gezond sportlichaam wel eens een erg ongezonde geest kan zitten. Foxcatcher is dan ook de absolute antipode van de typische sportfilms waarin kampioenen gekweekt worden om steevast op het einde met de zegekrans te paraderen.

De film schetst het waargebeurde verhaal van twee Olympische worstelkampioenen, de broers Mark en Dave Schultz, en hun relatie met de excentrieke miljonair John du Pont (Steve Carell), die compleet doorslaat om de aandacht van zijn moeder te krijgen. Hij vermoordt de worstelaar Dave Schultz, broer van de Olympische worstelkampioen Mark Schultz.

De Amerikaanse filmregisseur Bennett Miller kreeg er de prijs Beste Regisseur voor op het filmfestival van Cannes 2014. Van mij krijgt hij de prijs voor beste sportfilm: eindelijk een film die ons ongezouten de waarheid vertelt over ‘nobele’ sporten. De atleten kunnen het nog zo goed menen, het circus errond is ronduit weerzinwekkend.

Dr. Jekyll en Mr. Hydegehalte

Op het eerste gezicht is de Amerikaanse biopic King Richard geen kritische film. King Richard gaat niet over de gewetenloze koning Richard III uit Shakespeares gelijknamige tragedie. Wel gaat hij over tien jaar uit het leven van Richard Williams dat eindigt op de vooravond van zijn succesverhaal! Richard (Will Smith) is de vader van de getalenteerde, legendarische tenniszusjes Venus en Serena Williams, die de film ook geproducet hebben. Een brave, klassieke, feelgood-heiligverklaring uit Hollywood, denk je dan, met de toestemming van de tennisiconen zelf.

Niets is minder waar. Het Dr. Jekyll en Mr. Hydegehalte van deze beruchte tennisvader wordt niet uit de weg gegaan. De film laat duidelijk twee interpretaties toe. De ene is Richard, inspirator van de Amerikaanse droom. En de andere is Richard, waarschuwing voor een Amerikaanse nachtmerrie waarin een ouder van voor de geboorte ten koste van alles zijn nageslacht programmeert tot winnaars.

Geen hagiografie

Dat niet de twee supertennisiconen, maar hun extravagante, veeleisende vader het onderwerp van deze biopic is geworden, mag niemand verbazen. Controversiële figuren zijn altijd interessant voor het genre dat dikwijls bekende figuren benadert via iemand uit hun omgeving: Mozart via Salieri of Hitler via zijn secretaresse. Vader Richard Williams is zo’n satellietfiguur, al lijkt het wel alsof alles om hem draait. Met een overmoedig ego dat nooit twijfelt aan zijn eigen strategie om beide dochters naar de top te coachen, geeft hij zijn kinderen een Spartaanse opvoeding ‘om hen van straat te houden’.

Richard is een vader die non-stop, dag en nacht, met afmattend optimisme zijn familie bestookt met onconventionele strategieën om zijn doel te bereiken. Boeiend maar vermoeiend, inspirerend maar gekmakend, grappig maar opvliegend, beminnelijk maar ook afstotend. Een visionaire dromer, door zijn omgeving als knotsgek verklaard. Maar een die uiteindelijk op een eigenzinnige, geniale manier een minutieus plan uitdoktert om van zijn twee nog ongeboren dochters topsporters te maken met als motto: ‘If You Fail to Plan, You Plan to Fail.’

Zwart en arm

De complexiteit van deze vaderfiguur heeft natuurlijk alles te maken met Richards achtergrond en habitat: zwart en arm in Compton. Een cruciale anekdote vormt de kerngedachte van de film: Richard moest van zijn vader geld aan een blanke overhandigen en raakte de hand aan van die blanke! Dat mocht in geen geval! Terwijl de kleine Richard werd afgeranseld wandelde zijn vader weg. Richard weet daarna met zekerheid: ‘Ik zal nooit weglopen!’

Alleen met de volle steun van de familie, de rotsvaste overtuiging van de vader en het doorzettingsvermogen van Venus en Serena kunnen zij uitgroeien tot tennis-supernova’s. Is basketbal vooral een ‘zwarte’ sport, dan wordt tennis geassocieerd met een elitaire wittemanssport. ‘Have they tried basketball?’, moet Richard geregeld aanhoren en hijzelf introduceert zijn twee dochters als: ‘I got two Michael Jordans.’

Als arme Afro-Amerikaanse familie groeien de zusjes op in Compton, een nog altijd voornamelijk Afro-Amerikaanse stad. In 1930 telde het één Afro-Amerikaanse inwoner. Maar in de late jaren 40, met de ontmanteling van de segregatie, begon er zich een middenklasse van Afro-Amerikanen te vestigen, het thema van de prachtige tv-reeks Them.

In 2008 was, volgens FBI-rapporten, Compton een van de meest gevaarlijke steden bekend om zijn misdaadbendes, de Bloods en de Crips. En net daar wordt vader Richard bedreigd door straatbendes, ‘Daddy got beat up again!’, en moesten de zusjes trainen op vervallen tennisbanen. Niet als tennismachines maar als kinderen van een arme familie met idealen.

Plan for greatness

Vanzelfsprekend is dit een selectieve biografie geworden. We horen dat Richard zijn vrouw en kinderen uit een vorig huwelijk heeft achtergelaten. De latere scheiding in 2002 van Oracene Price (Aunjanue Ellis), de moeder van Venus en Serena, valt blijkbaar buiten het tijdsverloop van de biopic. Hetzelfde geldt voor zijn derde huwelijk met een vrouw een jaar ouder dan dochter Venus.

Ben je verwonderd dat Venus en Serena hun vaders tirannieke opvoeding überhaupt overleefd hebben, dan is het antwoord eenvoudig. Moeder Oracene is de mater familias die de familie rechthoudt en die Serena helpt omdat enkel Venus gratis getraind kan worden door John McEnroe’s tenniscoach Paul Cohen.

Keer op keer lijkt het erop dat egotripper Richard Williams de totaal verkeerde beslissingen neemt. Bijvoorbeeld door Paul Cohen te ontslaan en dan een deal voor zowel Venus als Serena te sluiten met supercoach Rick Macci: trainer van onder anderen Jennifer Capriati en Maria Sharapova. En door twee keer deals met Nike te verwerpen. Maar telkens blijkt zijn ‘plan for greatness’ het juiste te zijn.

Meeslepende biopic

Dat King Richard een meeslepende biopic is geworden waarin we meer dan twee uur onderduiken in de wereld van twee supergetalenteerde topspeelsters van wie we allen weten dat het afloopt met een triomf, is te danken aan cineast Reinaldo Marcus Green. Hij slaagt er zelfs in zijn biopic een hoopvol en verrassend einde mee te geven. Green is een Afro-Amerikaans/Porto Ricaans regisseur van sociaal geëngageerde films als Joe Bell (2020), over een vader uit Oregon die een tocht maakt door het hart van Amerika om een eerbetoon te brengen aan zijn homoseksuele zoon, die zelfmoord pleegde nadat hij werd gepest.

Ook Monsters and Men (2018) ligt in die lijn. De film gaat over Manny Ortega die in de wijk Bed-Stuy in Brooklyn merkt hoe een blanke politieagent ten onrechte een kruimeldief op straat neerschiet. De cinematografie van Robert Elswit (Nightcrawler, There Will be Blood) en de regie van Reinaldo Marcus Green laten King Richard belanden in de top drie van beste films over tennis, naast Borg Vs. McEnroe (2017) met Sverrir Gudnason en Shia LaBeouf, en Battle Of The Sexes (2017) met Emma Stone als Billie Jean King en Steve Carell als Bobby Riggs. In die top drie is de documentaire Venus and Serena (2012) van Maiken Baird en Michelle Major nergens te bespeuren.

Tegenstanders aan stukken slaan

‘“Oh and Oh” is a tennis term … It’s a nice way of saying you took your opponent to pieces’, is een van de vele Venus Williams-tennisquotes. Wat ze er precies mee bedoelt, is niet erg duidelijk. Maar het is wel precies dat wat haar vader, King Richard, doet: zijn tegenstanders aan stukken slaan.

In 2001 kroop Will Smith, de ‘Fresh Prince of Bel-Air’ in de huid van Muhammad Ali. Hij scoorde aces. Wordt King Richard zijn eerste smash-hit? Zondag 27 maart weten we het. Of staat het al in de gravel geschreven?