Lelies op een altaar

Nog tot mei 2019 loopt in het Mechelse stadsmuseum Hof van Busleyden een prestigieuze tentoonstelling die heden en verleden met elkaar verbindt. Berlinde De Bruyckere is al langer ondersteboven van Besloten Hofjes, de geraffineerde en betekenisvolle huisvlijt van de Mechelse augustinessen en ging met die culturele erfenis aan de slag. Het resultaat van haar zoektocht en gelaagde interpretatie is ronduit indrukwekkend.

Besloten Hofjes

De zeven nog bestaande Besloten Hofjes zijn lange tijd een van de best bewaarde geheimen van Mechelen gebleven. De voorbije jaren werden ze één voor één met de grootst mogelijke zorg, restauratievakmanschap en wetenschappelijke omkadering gerestaureerd. In ferme kasten, soms de luiken langs de binnenkant/buitenkant beschilderd, creëerden de nonnen een soort van huisaltaar, een plek voor henzelf, een verhaal boordevol symboliek dat zich niet zo gemakkelijk laat lezen. Enige kennis van de christelijke beeldcultuur helpt de hedendaagse kijker weliswaar op weg.

Het is een intens plezier lange tijd in de Besloten Hofjes te verdwalen. Om elke keer iets nieuws te ontdekken. De Hofjes waren nooit af. Ze werden open en dicht gemaakt om iets toe te voegen of iets weg te nemen. De Hofjes barsten net niet uit hun voegen van de kleuren en bloemen, dieren, planten en ‘heiligaards’ die over de schouder van de makers meekeken.

Zie daar de mens

Berlinde De Bruyckere (1964) kwam na lang en zeer aandachtig kijken naar de Besloten Hofjes bij de kern van haar eigen rijke oeuvre uit. Vergankelijkheid, droom, verlangen, kwetsuur, zwachtelen, vallen, opstaan, lijden en verrijzen. De kunstenaar dicht zelfs een erotisch verlangen aan de Besloten Hofjes toe. Een intieme vrijplaats waar religieuze vrouwen wat ze affectief en passioneel dienden te missen, toch een heel klein beetje konden beademen. Berlinde De Bruyckere is de confrontatie met het monumentale nooit uit de weg gegaan. Haar dode dieren, haar wassen lichamen of delen daarvan dienen confronterend te worden genoemd.

Haar schijnbaar achteloos in elkaar gevlochten sculptuur ‘Kreupelhout – Cripplewood’ was één van de publiekstrekkers op de 55ste Biënnale van Venetië (2013). Toen het werk ook in Gent kon worden beleefd, moest ik voor het eerst in mijn leven aanschuiven in het S.M.A.K. Kijkend naar het werk van Berlinde De Bruyckere welt altijd hetzelfde zinnetje in mij op: ‘Zie daar de mens’. Dat was ook in Mechelen het geval. In ferme kasten (328x172x50 cm) creëert De Bruyckere met verweerde, verrafelde en toegetakelde materialen een innerlijke — besloten — wereld die zich van de dwaze wereld buiten loszingt. Dekens en bloemen vertellen van zachtheid. Verweerde lappen huid en spijkers van pijn en verval. ‘It almost seemed a lily’.

Eigenzinnig pad

Met deze indrukwekkende tentoonstelling onderlijnt Berlinde De Bruyckere opnieuw haar bijzondere plek in het wereldwijd geworden kunstenaarslandschap. Zij houdt zich verre van de opgeklopte waan van de dag. Zij volgt consequent en streng in de leer voor zichzelf haar eigenzinnige pad. Voor het circus der ijdelheden dat kunstmarkt heet, koopt Berlinde De Bruyckere geen kaartje. Haar werk staat helemaal haaks op de mercantiele, luidruchtige en geëxterioriseerde tijdgeest. Het werk van Berlinde De Bruyckere is naar binnen gekeerd. Het is ten diepste religieus in de eigenlijke betekenis van het bredere begrip. Maar ook revolutionair, als een daad van verzet. Haar werk vraagt om stilte, verinnerlijking, aandacht en beschouwing. Vier woorden die men vergeefs in het Twitter-kabaal zal zoeken.

Ter gelegenheid van deze tentoonstelling – die u niet mag missen – verschenen twee fraaie boeken. Wie zich in de geschiedenis en het restauratietraject van de Besloten Hofjes wil verdiepen, zal studie- en kijkplezier beleven aan De Besloten Hofjes van Mechelen. Laatmiddeleeuwse paradijstuinen ontrafeld. Wie de ziel van Berlinde De Bruyckere mee naar huis wil nemen, doet zijn voordeel met It Almost Seemed a Lily, een bibliofiel kleinood dat heel snel uiterst zeldzaam dreigt te worden. Beide boeken zijn uitgegeven door Hannibal. Op een druk bijgewoond persmoment benadrukte burgemeester Bart Somers veel belang te hechten aan de culturele uitstraling en opdracht van de stad Mechelen, ooit residentie van Margaretha van Oostenrijk. Wanneer het stadsmuseum Hof van Busleyden er in slaagt het niveau van deze prachtige, indringende tentoonstelling aan te houden, komt het wel goed. ‘It almost seemed a lily’ loopt nog tot 12 mei 2019. Openingsuren en tarieven op www.hofvanbusleyden.be.