Pafke het meest concrete Mafke

Tien jaar geleden werd de schrijver J.M.H. Berckmans levenloos aangetroffen in een Antwerps flatje, omringd door een akelige puinzooi overvolle asbakken en gulzig geledigde bierblikken. Hij werd slechts 54. Zijn zelfverwoestende levensstijl in rekening gebracht niet eens zo’n onaardige leeftijd. De vrouwen en vrienden in zijn leven hebben elk op hun manier hun uiterste en lovenswaardige best gedaan het grimmige bestaan van J.M.H. Berckmans in rustiger vaarwater te vouwen. Vergeefs.

J.M.H. Berckmans was ontegensprekelijk een schrijver met een eigen signatuur in zijn eigenhandig getimmerd maar wankel universum. De biografie Schrijven in de grauwzoneschetst een bij momenten ongemakkelijk portret van de rafelrand van de stad Antwerpen. Café De Raaf vlakbij het oude Antwerpse Justitiepaleis is het epicentrum van Berckmans’ biotoop. Een plek waar hij zich enigszins thuis voelt, omringd door de een bonte verzameling nachtraven die – zoals biograaf Chris Ceustermans opmerkt – ‘dreigen te verzuipen in hun eigen leven’.

Drank en dope

Ceustermans – geboren 1969 – werkte als journalist voor o.a. De Morgen. In 2014 verscheen zijn debuutroman De Boekhandelaar. De wisselende hofhouding rond de in een arbeidersgezin in Leopoldsburg geboren Jean-Marie Berckmans is hem allerminst onbekend. Het siert Ceustermans dat hij zich vier jaar lang met de minutieuze verbetenheid een gepassioneerde biograaf eigen op leven en werk van Berckmans heeft gestort. Al verslikt de lezer die er niet bij was zich bij momenten in een eindeloze stoet details. Wrange details vooral. Drank & Dope: de weg is lang voor wie in cirkels loopt. Het is pijnlijk om te lezen hoe J.M.H. Berckmans alvorens hij een literaire performance dient weg te geven in zijn broek plast, een hele fles porto in één keer door zijn keelgat wegsluist, zijn tekst is vergeten, kwijlt en spuugt om er – zoals kon worden voorspeld – weer eens een keer niets van terecht te brengen. Ondertussen vloekend en tierend tekeer gaand tegen confraters Hugo Claus en Tom Lanoye die van hun publieke optredens een feest voor een stampvolle schouwburg, literair festival, zichzelf en hun oplagecijfers weten te maken.

Opgebrand

En toch, toch hebben we hier met een volbloed schrijver te maken. Een talentvolle vent die veel hogere ogen had kunnen gooien, mocht hij mentaal, emotioneel en qua innerlijke huishouding niet zo complex, verward, doelloos en manisch-depressief in mekaar hebben gezeten. Ceustermans maakt niet de fout van J.M.H. Berckmans een halve heilige te maken wiens zachtmoedige binnenkant het in een harde wereld niet redt. Noch zet hij de schrijver neer als een OCMW-slachtoffer-bedelaar. Want: ooit zag het er best wel goed uit voor J.M.H. Berckmans. Hij woonde in Italië, kocht en verkocht grote partijen schoenen waar hij een flinke commissie voor ving. Maar van geldbeheer had hij geen notie. Hij waande zich de nieuwe Herman Schueremans toen hij een paar illustere punkbandjes naar Antwerpen uitnodigde. Werkelijk alles draaide in de soep. En weer eens was het geld er door gejaagd. Verschillende keren heeft J.M.H. Berckmans zich laten opnemen om drank en joint met professionele hulp te temmen. Ook dat duurde maar even. Zelfs zijn beste vrienden getuigen dat je een heel groot hart en incasseringsvermogen moest hebben om tot de ‘inner circle’ van J.M.H. Berckmans te horen. Hij stond ’s nachts onder hun raam te schreeuwen en te brallen. Hij leende geld ‘om te eten’ en kocht er gelijk weer sloten drank mee. Hij was ook niet te beroerd om zijn echtgenote te chanteren en met zelfmoord te dreigen. De laatste foto’s die van J.M.H. zijn gemaakt, zijn pijnlijk om naar te kijken. Een uitgeteerde man, tandeloos, onverzorgd, opgebrand.

Staccato ritme

Gehoopt moet worden dat deze biografie niet enkel de liefhebbers van even relevante als smeuïge anekdotiek bedient maar tevens de weg wijst naar een herlezing, herijking en herwaardering van het literaire werk van J.M.H. Berckmans. Het is een goed idee van Uitgeverij Vrijdag om simultaan met Schrijven in de Grauwzoneeen bundel Verhalen uit de Grauwzoneuit te brengen. Vrijdag-uitgever Rudi Vanschoonbeek – die altijd is blijven geloven in J.M.H. Berckmans – vroeg biograaf Ceustermans om een selectie te maken uit de literaire productie van het weinig gedisciplineerde woelwater Pafke. Café De Raaf nog steeds gesloten, Requiem voor een gaskamerman, Je kunt geen twintig zijn op suikerheuvel: vrolijk wordt niemand van het grauwe universum dat door J.M.H. Berckmans Barakstad werd gedoopt. De kracht van Berckmans zit hem in het staccato ritme van zijn schijnbaar achteloos bij elkaar gesprokkelde teksten. Maar er zit systeem in de waanzin. Soms schijnt ’s mans eigen complexe problematiek er dwars doorheen. Zijn radeloos verlangen naar erkenning en bevestiging. Het blijvend geworstel met zijn komaf en de relatie met zijn ouders. De vrienden van altijd die hem willen helpen maar zich genaaid voelen door leugens en niet nagekomen afspraken. En de liefde natuurlijk. Of liever: de onmogelijkheid om liefde te delen en daar een duurzame samenlevingsvorm, iets wat op een beetje geluk lijkt voor te vinden. J.M.H. Berckmans zat zijn hele leven zichzelf in de weg. Maar schrijven kon hij wel.