Jean Bilquin: een boeiende reis van vertellen naar zeggen

Tentoonstelling: Jean Bilquin, Terugblik

Nog tot en met zondag 17 juni 2018 kunt u zich in het Mudel onderdompelen in de vroegste jaren van de schilder en veelzijdige Gentse kunstenaar Jean Bilquin. Zijn 80ste verjaardag, tevens de 50ste verjaardag van zijn in 1968 gewonnen Provinciale Pijs voor Schilderkunst Oost-Vlaanderen, is de gedroomde kapstok om de eerste twintig jaar van zijn meanderende creativiteit, verbluffende werkkracht en technisch vakmanschap in kaart te brengen.

Vlaamse Fantastiek

Halfweg de jaren zestig, wanneer Jean Bilquin met zijn eerste voldragen werk naar buiten komt, wordt hij gemakshalve beschouwd als een exponent van de Vlaamse Fantastiek. Een term die mag worden gemunt door kunstcriticus en journalistieke omnivoor Jan D’Haese. In zijn inleiding bij de derde tentoonstelling Hedendaagse Vlaamse Fantastiek (Galerij Campo, 1971) schrijft deze: ‘De doorkijk op de wereld krijgt in de Vlaamse Fantastiek een unieke dimensie en wordt kenmerkend geconditioneerd door de picturale zin, het kleurgevoel, de vakkennis en de zintuiglijkheid van de beoefenaars van deze fantastiek.’

Behalve Jan Bilquin nemen aan de opeenvolgende tentoonstellingen Vlaamse Fantastiek deel: Robert Clicque, Herman Van Den Broucke, Etienne Elias, Roger Raveel, Yvan Theys en André Roelant. Deze lijst is onvolledig. Het zijn wel allemaal kunstenaars die hebben moeten vechten om overeind te blijven toen het schilderij en een — meestal deels — figuratieve voorstelling door een nieuwe generatie kunstpausen, jury’s en museumdirecteuren werd dood verklaard. Vakmanschap en materialenkennis waren geen issue meer.

Video en installaties, stunten en choqueren veroverden de geglobaliseerde kunstmarkt. Met nadruk op markt. De door Wim Lammertijn — conservator van Mudel — gecureerde tentoonstelling rond het vroege werk van Jean Bilquin kan derhalve ook als een statement worden beschouwd: stroomopwaarts roeiend in een door hypes, veilingrecords en media gedomineerd kunstenklimaat. Op een ovaal schilderij uit 1967 houdt de arm van Jean Bilquin een kandelaar in de lucht met de drie G-woorden die de wereld regeren: Geld, God en Gat. Voorwaar een voorspelling die meer dan ooit bewaarheid is geworden.

Mededogen met weerhaakjes

Het Noordhollands Dagblad schrijft rond diezelfde tijd over Jean Bilquin: ‘Zijn werk blijkt vervuld te zijn van een grandioos geformuleerde ironie, die soms heel scherp en in andere gevallen heel subtiel wordt zichtbaar gemaakt. Maar zij blijft in al dit werk de onderstroom van iedere voorstelling. Daarbij is hem niets veilig of heilig, het Belgisch koningshuis evenmin als het klasje van de parochieschool.’

Eind jaren zestig wonend langs de boorden van de Leie, houdt Jean Bilquin een verdwijnende, vertrouwde en geborgen wereld vast. Jean Bilquin schildert kermiscoureurs, duivenmelkers, boogschutters, voetballers, pronte madams en een boer op zijn fiets. Jean Bilquin kijkt met mededogen naar de tragiek van het bestaan en de onvolmaaktheid van elke mens. Met een scherpe blik voor het kleine detail dat plots een heel ander licht op het ogenschijnlijk vredige tafereel werpt. Aan vrijwel alle vroege schilderijen van Jean Bilquin die in het Mudel bijeen zijn gebracht, zit een weerhaakje, een tegendraadse noot, nooit zonder humor of plaagstoot gebracht. Jean Bilquin oordeelt noch veroordeelt. Hij kijkt, ziet en ziet er vooral dwars doorheen.

Opvallend is de technische vaardigheid en vakkennis die Jean Bilquin reeds op zijn vroegste schilderijen etaleert. Jean Bilquin kent zijn klassiekers, van de Vlaamse Meesters tot de Meesters van Latem. Een topwerk is een portret van de founding fathers van de Antwerpse Campo-veilingdynastie, met op de voorgrond de koppen van het puikje van onze Vlaamse expressionisten. Ik laat u met plezier raden wie wie is.

Zoektocht naar taal en universum

Zoals hij een lucratieve en veelbelovende carrière in het reclamewezen heeft losgelaten, zal Bilquin ook deze geijkte zekerheden loslaten, op zoek naar zijn eigen taal en universum. Toch is het kort door de bocht van een breuklijn of cesuur te spreken. Op het schilderij ‘Waregem Koerse’ (1969) herken ik een efemere blauwe wolk die vele jaren later opnieuw in zijn werk opduikt. Ook in de handen van zijn vader op een vroege tekening op papier (1954) herken ik de lijn van zijn latere en zijn huidige werk.

Bij elke stap voorwaarts zoekt Bilquin naar nieuwe mogelijkheden om zijn verinnerlijkende voorstellingswereld vorm te geven. Van figuratie naar defiguratie. De omtreklijn van menselijke contouren wordt minder duidelijk. Zijn palet zachter van toon. Zijn landschappen zijn geen plaatjes meer. Het worden raadsels. Pijltjes wijzen een mogelijke weg. Gespen en riempjes rijgen voorlopige brokstukken van een nieuwe, steeds veranderende wereld aaneen. De eeuwige vormschoonheid van kegel, kubus en piramide neemt bezit van een uitdijend universum. Jean Bilquin raakt gefascineerd door de wetmatigheid en toepasselijkheid van de Gulden Snede. Een lijn die wordt doorgetrokken in eindeloos gepolijste sculpturen. In hout, polyester en later brons. Een voorlopige synthese van een voortdurend zoeken.

De mens keert weer

Aan het eind van de rondgang door 20 jaar Jean Bilquin duikt de mens terug in zijn werk op. De zoekende mens die zich tot die andere mens en tot de eeuwig wentelende natuur verhoudt. Het werk van Jean Bilquin ademt een niet-dwingend karakter. Het is fragiel en lumineus, doordachte verstilling van een intens bewonderend en verwonderend kijken.

Bilquin reist van buiten naar binnen. Van vertellen naar zeggen.

Bij deze boeiende tentoonstelling, hernieuwde dan wel eerste kennismaking met het vroegste werk van Jean Bilquin, hoort een verzorgde catalogus, een waardevolle aanvulling op de reeds bestaande catalogi die het werk van Bilquin omvatten. De tekst werd bezorgd door academicus en kunstcriticus Willem Elias.

*

Een bezoek aan Jean Bilquin/Terugblik 1960-1980 in het Mudel, voorheen het Museum van Deinze en de Leiestreek, laat zich makkelijk en uitstekend combineren met het Raveel Museum Machelen, kunstenaarsdorp Sint-Martens Latem of het Museum Dhondt-Daenens in Deurle. Vlakbij het NMBS-station Deinze bevindt zich een fietspunt. En: wanneer de tentoonstelling in Deinze op zondag 17 juni ten einde loopt, opent diezelfde dag een twee maanden lange zomertentoonstelling met nieuw werk van Jean Bilquin in Galerie William Wauters, onder de lover van het Meetjesland in Oosteeklo.