Leven in de kieren van de Chinese dictatuur

Eva Rammeloo was negen jaar lang correspondente in China voor Nederlandse en andere media. Ze constateert dat China welvarender, maar minder vrij is geworden, iets waarvan de Chinezen zelf minder last hebben dan wij denken. Behalve dan van drie jaar zero-covidbeleid, waartegen ze in november 2022 in tientallen steden hardop protesteerden: iets wat sinds 1989 niet meer gebeurd was.

Rammeloo beschrijft de paniek die ontstond in februari 2020, toen corona al drie weken woedde. Haar man en haar twee kinderen vertrokken naar Nederland, zij bleef in Shanghai. China koos toen voor de zeer strenge aanpak.

Ze wil uitzoeken waarom de Chinezen in president Xi Jinping blijven geloven en hoe de partij bepaalt wat ze zien, horen en denken en wat er onderwezen moet worden. Ze reist door het land en bezoekt onder andere Liangjiahe, het bedevaartsoord waar Xi verbleef tijdens de Culturele Revolutie en waar alle verbeteringen aan Xi toegeschreven worden. Hij wil de volledige controle over de partij en vooral over het volk.

Ze vertelt ook over de negentiende eeuw, de opiumoorlogen, de Britse dominantie, de stichting van de CCP/Chinese Communistische Partij in 1921.

Bevolkingspolitiek

De eenkindpolitiek van 1979-2016 zorgde voor 400 miljoen minder geboortes, een tekort aan 30 miljoen meisjes, maar mogelijk zijn 25 miljoen meisjes gewoon niet aangegeven en kunnen ze dus ook geen onderwijs en gezondheidszorg krijgen. Nu zoeken vele ouders naar de dochters die ze weggegeven hebben tijdens de eenkindpolitiek, en op hun beurt zoeken de dochters hun biologische ouders via het internet en de sociale media. De CCP werkt daar niet aan mee, want dat zou een schuldbekentenis zijn.

Het uitroeien van de extreme armoede is wel een prestatie van de CCP en vooral van Xi, die het percentage armen reduceerde van 10,2 procent tot 0,6 procent. Toch zijn er nog gezinnen met € 42 per maand of een jaarinkomen van slechts € 500, terwijl de internationale armoedegrens € 570 is.
600 miljoen Chinezen moeten rondkomen met € 140 per maand, vooral op het platteland, waar nog maar 39 procent van de bevolking woont.

Het sociaalkredietstelsel kent punten toe bij goed gedrag of trekt eraf bij overtredingen. Het geldt zowel voor particulieren als voor bedrijven. 600 miljoen camera’s zorgen voor de controle. Wie op de zwarte lijst komt, krijgt geen lening, treinkaartje of vliegtuigticket. De auteur heeft er meer vragen bij dan de Chinezen zelf.

De regio Xinjiang

Xinjiang intrigeert haar ten zeerste. Bij haar zoektocht in 2018 naar de heropvoedingskampen ziet ze hoe de controles daar georganiseerd zijn. Han-Chinezen besturen de regio en de bedrijven. In 2013-2014 pleegden Oeigoeren aanslagen in Peking en Kunming. Vanaf 2016 heeft de CCP het gebied omgevormd tot een politiestaat. In 2017 bleek dat duizenden Oeigoeren in Syrië vochten met Al Qaida. Honderden heropvoedingskampen werden ingericht. In 2018 zouden er al 3 miljoen Oeigoeren naar zulke kampen gestuurd zijn. De overheid wil met heropvoeding en miljarden investeringen de bevolking onder controle krijgen.

Het geboortecijfer is er tussen 2010 en 2020 met 49 procent gedaald. In Kashgar is 85 procent van de oude stad gesloopt om betere controle te hebben. In weeshuizen zitten honderdduizenden kinderen terwijl hun ouders in kampen zitten. Overal wordt de schrijfster gevolgd door vijf mannetjes en één agent.

Drie jaar later, in 2021, keert ze terug. De stemming is vrolijker dan in 2018. Ze wordt niet meer gevolgd door de geheime politie. In Aksu en elders zijn wel 65 procent van de begraafplaatsen en moskeeën verdwenen of gesloten, een vorm van culturele genocide. De CCP bemoeit zich met de naamgeving, besnijdenis, huwelijken, begrafenissen en ramadan. De partij controleert ook de opleiding van de imams. Merken zoals H&M en Nike, die katoen van Oeigoerse dwangarbeid weigeren, worden streng geboycot door de Chinezen.

Informatievoorziening

De meeste Chinezen hebben enkel hun eigen media en krijgen zeer gekleurde informatie. Over de oorlog tegen Oekraïne krijgen ze dezelfde desinformatie als de Russen. Een beperkt aantal heeft een VPN en dus ook westerse bronnen. Kritische journalisten verdwijnen of krijgen vier jaar cel wegens ‘ruzie zoeken’. Door corona zijn duizenden mensen gestorven: officieel 5.226, in feite veel meer. In de VSA waren het er 1,05 miljoen. Toch werd Xi geprezen voor zijn aanpak.

Xi duldt nog minder kritiek dan Deng en paste de grondwet aan om levenslang te kunnen aanblijven.
Ruimte voor debat is er niet meer. Professoren mogen zich niet meer uitspreken tegenover journalisten. 80.000 à 150.000 protesten per jaar veranderen niets aan de mensenrechten of aan de ongelijke verdeling van de rijkdom. China heeft een Rode Adel, een paar honderd families van miljardairs, nakomelingen van de oprichters van de CCP, met eigen scholen, nummerborden en voorrechten.

Rammeloo beweert dat het christendom zo snel groeit dat het over tien jaar meer leden zal hebben dan de CCP. Ik vraag me af of de CCP dat zal dulden. De katholieke kerk wordt alleszins zwaar gecontroleerd door het regime.

Dissidenten

De schrijfster bezocht ook Tibetaanse nomaden in Qinghai, een van de drie regio’s buiten Tibet waar zij ook leven. In Xiahe, Gansu, hebben ze het grote Labrang-klooster.

In Dawu City, provincie Hebei, bezoekt ze een varkensboerderij met twintig verdiepingen en 30.000 varkens. Maar de dynamische stichter Sun kreeg achttien jaar cel wegens ‘ruzie zoeken’ — dat wil zeggen, dissidente kritiek op de partij. Een andere dissident zat 3,5 jaar vast, waarvan veertien maanden in isolatie, omdat hij tegen de beslissing van Xi was om levenslang aan de macht te blijven.

In het laatste hoofdstuk somt de schrijfster nog enkele positieve en negatieve kanten op van de Chinese maatschappij. Zo signaleert zij onder andere een nieuwe trend bij jongeren: tangping, platliggen in plaats van hard studeren en hard werken.

Haar boek Alles onder controle begon als een onderzoek naar de manieren waarop de CCP de bevolking onder controle houdt. Behalve met de protesten in november 2022 tegen het te lange en te strenge zero-covidbeleid, is dat gelukt. Er is weinig veranderd, de CCP zit stevig in het zadel en de regering voert uit wat de partij dicteert.

Beoordeling

Ondanks de overheersende kritiek op de steeds hardere censuur en dictatuur van Xi toont Rammeloo ook een aantal positieve kanten van de Chinese maatschappij. Ze vertelt boeiend en haar tekst is voor iedereen begrijpelijk. Ze heeft ook het grote voordeel dat ze de taal kent en negen jaar tussen de Chinezen heeft geleefd.

Enkele detail-opmerkingen: de kaart op p. 6-7 is onvoldoende: te veel plaatsnamen staan er niet op. Mijn Atlas of China was nodig. ‘Confusius’ (p. 43) zou ik met een ’c’ schrijven. Bij de Europeanen in Shanghai in de negentiende eeuw ontbreken de Belgen en bij de stichters van de CCP haar landgenoot Henk Sneevliet. Bij de reportages over de Oeigoeren had ze mogen vertellen dat de islamitische landen China steunen in plaats van haar te veroordelen. Chinese begrippen worden één keer uitgelegd; een alfabetisch register daarvan zou welkom zijn.

De aanslagen in Parijs, Nice, Londen, Berlijn, Brussel vonden plaats in 2016, niet in 2018. De Han-Chinezen maken 92 procent uit van de bevolking, geen 96 procent. In de literatuurlijst staan heel weinig Nederlandstalige boeken, hoewel er in overvloed zijn.
Allemaal details die weinig afdoen aan de kwaliteit van het verhaal.