Napoleon: megalomane cinema       

Ridley Scotts biografisch epos is op de eerste plaats een spektakelfilm en geen geschiedenisles. Met een Britse kijk op Frankrijks beroemdste machthebber en de belofte dat er nog een dubbel zo lange director’s cut volgt.

De 87-jarige Britse regisseur Ridley Scott — nu al de ‘Wellington van de cinema’ genoemd — laveert in deze 2 uur en 37 minuten durende ‘korte’ versie doorheen het leven van een van de meest invloedrijke figuren uit de wereldgeschiedenis. Meer bepaald door zesentwintig turbulente jaren die beginnen met de executie van Marie Antoinette.

Geniaal strateeg

Na zijn overwinning op de Engelsen in Toulon en zijn militaire successen in Italië en Egypte vestigde Napoleon zijn naam als geniaal strateeg met veldslagen zoals die bij Austerlitz. Hier kan Scott zijn talent voor massaregie tonen door deze geniale valstrik op ijs te vergelijken met het beroemd ijsgevecht tijdens de Slag op het IJs (1242).

Voor het eerst vertrouwt Napoleon ons toe: ‘Ik ben de eerste om mijn fouten toe te geven, want ik maak nooit fouten.’

Voor het eerst vertrouwt Napoleon ons toe: ‘Ik ben de eerste om mijn fouten toe te geven, want ik maak nooit fouten.’ Als kijker merk je dat zijn overmoed de kop opsteekt. Scott en zijn scenarist David Scarpa galopperen verder doorheen Napoleons keizerskroning, zijn terugtocht uit Rusland, zijn verbanning naar Elba en zijn Waterloo, met als sluitstuk Sint-Helena. Dankzij citaten uit zijn brieven naar Joséphine, weten we altijd in welke van de zes getoonde veldslagen we beland zijn.

‘Napoleon ziet me niet graag, hij aanbidt me’

Joséphine de Beauharnais (Vanessa Kirby) was zes jaar ouder dan Napoleon en had al twee kinderen toen ze elkaar ontmoetten. De jonge generaal uit Corsica werd smoorverliefd op de mondaine Parijse weduwe die in haar brief naar een tante schreef: ‘Napoleon ziet me niet graag, hij aanbidt me.’

Wie een romance verwacht krijgt, naast de spectaculaire gevechten op het slagveld, de hevige ruzies in het huwelijksbed. Joséphine ging vreemd en zij werd door de jaloerse Corsicaanse migrant — allesbehalve een ‘Franse minnaar’ — meermaals het huis Malmaison uitgezet.

Haar tranen werkten echter elke keer temeer omdat Napoleon zijn vrouw zag als zijn geluksgodin. In 1810 trouwde Napoleon met de Oostenrijkse Maria Louise, die hem wél een zoon baarde. Is Joséphine Napoleons Cleopatra of is zij de bikkelharde Lady Macbeth, vrouw van de ambitieuze Macbeth?

De Corsicaanse migrant zag het groots

De kleine korporaal, eerder een koosnaam, had grootheidswaanzin. Omdat hijzelf zo klein was, beweerden zijn vijanden. Napoleon was dikwijls omringd door zijn keizerlijke garde en tussen hen leek hun aanvoerder, met een lengte van nochtans 1,68 meter, minder groot.

Maar één keer verwijst de film naar zijn lengte, als hij een stoeltje nodig heeft om een Egyptische mummie te inspecteren. Op veel portretten liet hij zich afbeelden met zijn kenmerkende zwarte hoed, een bicorne, die mee zijn graf in ging. En altijd met een hand in zijn vest, zoals de grote Romeinse oratoren met de arm in hun toga, bij Scott totaal afwezig.

Cultuuricoon

Dat Napoleon vandaag nog altijd een cultuuricoon is, mag blijken uit zijn impact op literatuur en film. Meer dan 200.000 boeken werden geschreven over hem en in 180 films speelt hij een hoofd- of bijrol. In de roman The Queen’s Fortune (2020) over Désirée Clary speelt Napoleon een belangrijke rol.

Désirée was Napoleons eerste grote liefde die hij uiteindelijk verliet om een carrièrehuwelijk aan te gaan met Joséphine. In 1954 vertolkte Jean Simmons die rol in de CinemaScope film Désirée (1954) met niemand minder dan Marlon Brando. Het is opvallend hoe acteur Joaquin Phoenix in de voetsporen treedt van Brando, met zijn stoïcijnse vertolking van een veldheer die zijn oren beschermt tegen het kanonnengebulder en met een licht hoofdknikje zijn troepen de hel instuurt.

Dictator of geniaal vernieuwer

Regisseur Ridley Scott lijkt zijn Napoleon te situeren in het rijtje despoten zoals Hitler. George Orwell vond dat ook want hij noemde het meest tirannieke en vetste varken in zijn boek Animal Farm Napoleon.

Flatterend is het portret dat de Britse regisseur Ridley Scott (1943) van Frankrijks meest illustere figuur schetst zeker niet. Napoleon kwam aan de macht na een staatsgreep en veranderde geleidelijk het regime in een dictatuur. Daartegenover staat dat deze redder van de Franse Revolutie een begenadigd leider was: de invoering van de Code Napoléon had een blijvende invloed op het recht in vele landen.

Napoleon-kenner Johan Op de Beeck vat het zo samen: buiten hun Ruslandcampagnes houdt elke vergelijking op. ‘Napoleon was een kind van de verlichting, Hitler is de man van de duisternis’. Maar daarover helemaal niets in Scotts film! Misschien in de langere versie?

Napoleon stierf op 52-jarige leeftijd. Even jong als die Brit, door de filosoof van de Franse Verlichting Voltaire in een van zijn brieven ‘un  sauvage ivre’ (een dronken wildeman) genoemd: Shakespeare. De laatste woorden van de kleine korporaal waren: ‘Het leger, Joséphine.’ Die van Joséphine: ‘Bonaparte, Elba.’ Mooi toch.