Nomadland: de Easy Rider van zestigplussers

Nomadland won de Gouden Leeuw van Venetië, de publieksprijs op het filmfestival van Toronto 2020 en de Oscar Beste Film, Beste Regie en Beste Actrice 2021. Is het dan de beste film van het jaar?

Nee, wel de meest voorspelbare. Nomadland heeft alles van een gedoodverfde winnaar. Eerst en vooral is het een docudrama van en over vrouwen. De 61-jarige Fern woont in een aftandse camper en moet wegens geldgebrek werk zoeken. Haar man is gestorven en de gipsmijn in haar dorp Empire werd gesloten. De postcode wordt opgeheven en het dorp verandert in een ghosttown. Fern slaat haar bezittingen op in een loods en trekt er met haar tweedehands camper op uit, op zoek naar jobs.

Armoe troef

Miserabilisme doet het vandaag zeer goed in de cinema, vooral op chique plaatsen met glitz, glitter en rode lopers. Fern is zowat de tegenpool van een Hollywoodster: ze knipt zelf haar haar, ze plast al fresco en de rest gebeurt op een kakemmer. Fern is een ijzersterke overlever die geen man nodig heeft om het te redden. Ze belandt in het leger van rondreizende, dakloze nomaden. Na de bankencrisis van 2008 zien die zich verplicht, zoals seizoenarbeiders, overal bij te klussen in fastfoodrestaurants, pretparken en bij Amazon.

Regisseur Chloé Zhao heeft al bewezen affiniteit te hebben met sociale problematiek waar realiteit en fictie in elkaar overgaan. Haar twee vorige films Songs My Brothers Taught Me (2015) en vooral The Rider (2017) waren poëtische reflecties op het leven in een reservaat van native Americans in South Dakota. Ook in haar derde film Nomadland situeert ze emotionaliteit in een majestueus westernlandschap, in de traditie van de roadmovies.  Zhao heeft een documentaire-achtige manier van filmen op tal van locaties, hier in onder meer de Black Rock Desert in Nevada, de Badlands van South Dakota en op de bietenvelden van Nebraska.

Fictie dicht bij realiteit

Chloé Zhao werkt ook graag met een cast aangevuld met niet-professionele acteurs en dat brengt fictie en realiteit zeer dicht bij elkaar. Ze is een Chinees-Amerikaanse, die op haar 15de door haar ouders vanuit Peking naar een Britse kostschool werd gestuurd en film studeerde in de USA. Diversiteit dus maar met veel aandacht voor de Amerikaanse ziel. Het begin en einde van Nomadland brengen hulde aan de ‘Doorway Scene’ (https://www.youtube.com/watch?v=5_j3NrcDiS4) uit John Fords westernklassieker The Searchers (1956), waarnaar ook Tarantino verwees in Kill Bill 2.

Vanaf 3 november 2021 komt Zhao’s vierde film hier al uit: voor de verandering het peperduur superheldenepos met sterrencast, The Eternals, over een team onsterfelijke mensen uit de ruimte. Kan een Chinese met een Marvel-film nog Amerikaanser? Of gaat het om het 1,444,519,376 ticketpotentieel van haar thuisland?

Episodische structuur

Last but not least is er de losse episodische structuur van Nomadland die van de Dakota Badlands naar de Pacific Northwest zwalpt. Geen klassiek verhaal met een expositie, een midden en een catharsis. Nomadland volgt geen lineair parcours, maar vertelt een circulair verhaal dat Ferns omzwervingen weerspiegelt.

Fern (Frances McDormand) en Dave (David Strathairn) zijn de twee enige professionele acteurs tussen de real-life nomaden voor wie ‘real estate’ (vastgoed), ‘wheel estate’ (losgoed) is geworden. Spelen zichzelf: Linda May, Charlene Swankie en Bob Wells, de goeroe van deze nieuwe 21-eeuwse uitgerangeerde nomaden die nu hun ‘Kicks on Route 66’ halen. Op hun jaarlijks ‘Rubber Tramp Rendez-vous’, haalt hun bebaarde mentor Wells fel uit naar de tirannie van de dollar om ‘zoveel mogelijk passagiers tijdig in de reddingsboten van de Titanic te krijgen’.

Romance tijdig gesmoord

Even lijkt het erop dat er een liefdesverhaal in de maak is tussen Fern en Dave. Die ontluikende romance wordt echter snel de kop ingedrukt want, en ik citeer nu een enthousiaste bewonderaar in The New York Times van 18 februari 2021: ‘De weidse horizont van Ferns verhaal dreigt dan ineens in een plot te verzeilen van een klassieke vertelling.’ Volgens The New York Times wordt dus de cyclische, episodische filmstructuur van Zhao’s roadmovie op het nippertje gered.

Het belang van een klassiek verhaal in de film loopt parallel met dat van de roman. ‘De roman is een verhaal’, verklaarde Gerard Walschap (1898 –1989) plechtig en dus reageerden ‘moderne ‘romans door allesbehalve verhalend te zijn. In Samuel Becketts Molloy bekommert de protagonist uit de titel zich pagina’s lang om de wijze waarop hij maar één keer op elk van zijn zestien zuigstenen kan zuigen, evenredig verspreid over zijn vier zakken. In Henri Charrière’s Papillon tracht de titelheld negen keer te ontsnappen van het beruchte Duivelseiland. Het plotloze Molloy werd als kunst aangezien, het verhaalrijke Papillon als pulp.

De film kent een gelijkaardige evolutie. Op de vraag: ‘Wat zijn de drie elementen van een geslaagde film?’ antwoorden velen: ‘Een goed verhaal, een goed verhaal en een goed verhaal!’ Reden genoeg om films met een klassieke, doordachte verhaalstructuur te miskennen en meditatieve losse flodders te bejubelen.

Geen Amazombies

Docudrama/roadmovie Nomadland werd geïnspireerd door het gelijknamig non-fictieboek uit 2017 van schrijfster Jessica Bruder. En die is wèl kritisch voor Amazon, ‘de grootste slavendrijver van het land’ met personeel dat er als zombies rondloopt. Amazon zou immers ‘parasiteren op een berooid, oud en makkelijk te manipuleren ‘plug-and-play’ arbeidsleger dat zijn eigen huisje meeneemt, opduikt waar nodig en te kort werkt om zich te organiseren in een vakbond.’ (p. 58) In de film zit Fern in het Amazon’s CamperForce programma, maar van enige kritiek op exploitatie, geen spoor.

Geen ‘Amazombies’ in de film, wel een ietwat geromantiseerd beeld van het Amerika ‘on the road again’. Zingen bij het kampvuur na zonsondergang begeleid door een zachte score van pianomuziek; leven één met moeder natuur dankzij de hulpvaardigheid van de medecampers met als motto ‘huisloos is niet thuisloos’. Nomaden zijn eigenlijk de pioniers van nu, merkt Ferns bourgeois zus op. Maar om nu de ‘Frontier Settlers’ en de omzwervingen van de familie Joad uit Steinbecks The Grapes of Wrath, op de vlucht voor de grote droogte en armoede, te vergelijken met deze generatie mobiele proletariërs, lijkt me een stap te ver.

Drievoudig Oscarwinnares

Drievoudig Oscarwinnares Frances McDormand is zonder twijfel een topactrice. Of ze nu een zwangere politievrouw in Fargo of een cynische moeder speelt die de moordenaar van haar dochter wil vinden in Three Billboards, ze is altijd ‘down to earth’, met twee voeten op de grond. Drieëntwintig jaar geleden zag ik haar in Dublins Gate Theatre in de rol van Blanche DuBois, de upper-class Southern belle uit A Streetcar Named Desire, haar tegenpool. En ook dat kon ze aan! McDormand kocht de rechten van het boek Nomadland, dat al in 2017 geadapteerd was voor de korte documentaire CamperForce. Vervolgens benaderde ze Chloé Zhao voor het scenario en de verfilming van de langspeelfilm.

Het Fern-personage komt niet voor in het boek en is een creatie van scenariste Zhao, schitterend ingevuld door McDormand, die weinig woorden nodig heeft, en al zeker geen Shakespeare, om van Fern een nomade van vlees en bloed te maken. Blijkbaar om ons te informeren dat Fern vroeger vijf jaar ‘op niveau’ bijles heeft gegeven, laat de film een oud-leerlinge opdraven die Macbeths beroemde monoloog citeert ‘Life is but a walking shadow’. Later krijgt een jonge man de vreemde raad het beroemdste gedicht aller tijden, gebruikt door Fern in haar huwelijksgelofte, te lezen. Nog vreemder, want ‘Shall I compare you to a summer’s day’ werd geschreven voor een andere man.

See you in the cinema

Als je dan toch de Bard wil opvoeren in deze Easy Rider van de zestigplussers, dan beter met de monoloog Seven Ages of Man uit As you like it, Act II, scene 7:

De hele wereld is een schouwtoneel …

en eenzelfde mens speelt vele rollen

doorheen de zeven fasen van zijn leven.

…

De zesde leeftijd verandert hem

in een magere oude sufferd met bril en slippers,

en een slobberbroek die in zijn jeugd nog paste …

De laatste scène van alles …

Is de tweede kindertijd en loutere vergetelheid,

zonder tanden, zonder ogen, zonder smaak, zonder alles.

De nomaden zitten in die zesde fase, sommigen al in de zevende. Ze zeggen nooit ‘goodbye’, maar ‘see you on the road’. Wij zeggen: ‘See you in the cinema on June 9th,’ voor de bioscooprelease van deze  toch zeer degelijke Oscarwinnaar. Maar om echt de beste film van het jaar te zien, Minari, eveneens Oscarwinnaar, zeggen we: ‘See you in the cinema in two weeks.’ En op Doorbraak, voor de recensie.

Nomadland is al een tijdje op streamingdienst Disney+ en vanaf vandaag  –  dat we dat nog eens mogen schrijven  –  te zien in, jawel, de bioscoop!