Nuevo Orden: ook armen zijn corrupt

Volgende week woensdag komen twee interessante, maar bikkelharde films in roulatie, beide festivalprijswinnaars. Iraniër Mohammad Rasoulofs There Is No Evil, op de Berlinale 2020 bekroond met zowel de Gouden Beer als de Oecumenische Prijs, is een overtuigend pleidooi tegen de doodstraf en de impact ervan. Bijzonder actueel aangezien VUB-gastdocent Ahmadreza Djalali in de beruchte Iraanse Evin-gevangenis nog altijd de doodstraf riskeert. There Is No Evil ging dit jaar in première op het MOOOV Filmfestival en werd in Doorbraak op 23 april besproken.

The haves versus the have-nots

De tweede film, Nuevo orden, een nietsontziende, snoeiharde film die de Grote Juryprijs won op het festival van Venetië 2020, is regisseur-scenarist Michel Franco’s zesde langspeelfilm. Het is een keihard Mexicaans dystopisch ‘what if’-drama over ‘the haves versus the have-nots’ dat zich in de nabije toekomst afspeelt in Mexico City. Bij ontvangst van zijn Grote Juryprijs nodigde Michel Franco prompt juryvoorzitster Cate Blanchett uit voor zijn volgende film.

Hoe die eeuwige strijd tussen arm en rijk eindigt, is niet bepaald hoopgevend in deze gewelddadige, cynische thriller. Ik heb amper drie integere, gewetensvolle personages geteld: een jonge bruid en haar dienstmeid met haar zoon. De film opent met een abstract schilderij in de luxueuze villa van de bruid: Only the dead have seen the end of war van kunstenaar Omar Rodriguez-Graham dat het filmverhaal symbolisch samenvat. Sinds generaal Douglas MacArthur deze macabere quote citeerde in zijn afscheidsspeech en Ridley Scotts film Black Hawk Down ze gebruikte als inleiding, wordt het citaat ‘Only the dead have seen the end of war’ aan Plato toegeschreven.

Anderen beweren dat het van de Spaanse filosoof George Santayana is. Het schilderij hangt er als statussymbool aan de muur van een klasse die niet hoeft te sterven in een oorlog. We zien het schilderij niet alleen in het openingsshot maar ook later wanneer het – o ironie – beklad wordt door de armen waarvoor het gemaakt werd. Voorts zien we in het begin van de film nog een reeks beangstigende beelden van een naakt meisje onder de groene verf, een trap door groene verf overspoeld, een lichaam dat weggesleept wordt en de verwoesting van een huis. Is dat de nieuwe orde uit de filmtitel?

Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?

Tijdens het glamoureuze trouwfeest van de 25-jarige Marianne komt de vroegere werknemer Ronaldo aankloppen om geld te lenen voor de operatie van zijn vrouw. Niemand van de superrijken is bereid het nodige geld te geven behalve de jonge bruid. Nochtans kunnen ze het geld nodig voor de operatie zo maar uit hun broekzak boven halen, of uit de koffer waarin Mariannes moeder de gulle giften van de elite-gasten heeft gedeponeerd. Die steenrijken zijn toch niet de hoeders van hun straatarme broeders!

Marianne vindt van wel. Ze vraagt Christian, de zoon van haar trouwe gouvernante, om haar met de auto naar Ronaldo te brengen. Op straat merken ze wat wij toeschouwers al vanaf het begin vermoeden: een brutale straatrevolutie terroriseert de stad! Parallel met het luxueuze huwelijksfeest zien wij in de ziekenhuizen zwaargewonde betogers binnenbrengen. In haar rode maatpakje ziet Marianne met groene verf bekladde mensen en auto’s. Rood, groen en in het midden een arend die een slang opeet: de nationale vlag van Mexico. Na een kwartier film is het al duidelijk: ‘There is someting rotten in the state of Mexico’. We wisten het al van La Civil (2021). Dit debuut van de Belgisch-Roemeense regisseur Teodora Ana Mihai vertelt het waargebeurde verhaal van een moeder die haar ontvoerde dochter wil terugkrijgen uit de handen van een drugskartel. Regisseur Michel Franco is coproducent!

Vreselijk bloedbad

Wat er precies schort, is erg onduidelijk in Franco’s choquerende, nihilistische film, maar kan samengevat worden met wat iedereen, en zeker Leonard Cohen, weet: ‘Everybody knows the good guys lost. Everybody knows the fight was fixed.  The poor stay poor, the rich get rich. That’s how it goes. Everybody knows’. Wat de lagere klasse niet krijgt van de rijken, pakken ze hen brutaal af in een vreselijk bloedbad. ‘Mi casa es tu casa’, het bekende Mexicaanse gastvrijheidsmotto ‘Mijn huis is jouw huis’, wordt hier vrij letterlijk opgevat als ‘Tu casa es mi casa’. Wanneer er ook groen water uit de kranen van de rijken stroomt en haveloze mensen over hun tuinmuren klauteren, weten we, de bestorming het Amerikaanse Capitool indachtig, dat dit geen mariachi’s zijn die met het liedje ‘Mexico’ het huwelijk komen opluisteren.

Roberto Leoni  in Movie Reviews beschouwt Nuevo orden als een post-Covid dystopie: de arm-rijk situatie is als een stoomketel waarvan het deksel elk moment kan afvliegen zoals in Roma, Alfonso Cuaróns zwart-witfilm uit 2018. Vanzelfsprekend vergelijkt hij Nuevo orden met  El ángel exterminador van Luis Buñuel, de Spaanse cineast die woonachtig was in Mexico en die in 1962 deze surrealistische parabel maakte over een groep rijke bourgeois die na een diner het salon niet meer kunnen verlaten: het ontbreekt hen gewoon aan wilskracht om weg te gaan. De titel van de film verwijst naar de Engel des Dood die in Exodus hoofdstuk 12, elke eerstgeborene in Egypte doodt. Zullen de besluiteloze superrijken ook gestraft worden omdat ze nooit iets ondernomen hebben om de ketel van sociale onrechtvaardigheden niet te laten exploderen?

Ook armen zijn corrupt

Zijn de armen dan wel zo onschuldig? Buñuel is nooit ver weg in Nuevo orden. Ook armen zijn corrupt, was de boodschap van Buñuels Gouden Palmwinnaar Viridiana (1961). Daarin beleven bedelaars een Laatste Avondmaalorgie in de chique vertrekken van hun meesters.

Te veel geweld en te veel naakt, is de kritiek op Michel Franco’s provocerende film. Te veel noten, was ook de kritiek van keizer Joseph II op Mozarts geniale muziek in Amadeus. Er zijn net zoveel noten, geweld- en seksscènes als de componist of cineast essentieel en betekenisvol acht! Zolang wij — net zoals Kaïn op de Bijbelse vraag ‘Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?’ — niet volmondig ‘ja’ kunnen antwoorden, zal het blijvende klassenverschil tussen rijk en arm onze toekomst bepalen in een nieuwe orde: die van de chaos. Die nieuwe orde is in wezen dezelfde als de oude! Slechts één andere klasse profiteert hiervan: het leger met een zoveelste militaire dictatuur.