Poetins oorlogen: van Tsjetsjenië tot Oekraïne

Mark Galeotti schreef Poetins oorlogen en is specialist in militaire zaken en in Russische politiek. De Russische grenzen zijn het resultaat van oorlogen en Poetin vertrouwt volgens hem enkel op zijn leger, waarvan hij de activiteiten uitgebreid heeft met cyberaanvallen, desinformatie, moorden en huurlingen.

Oorlog

De Eerste Tsjetsjeense Oorlog van 1994-1996 liep uit op een vernedering voor het Russische leger. De ergste vernedering was de uitbreiding van de NAVO, waartegen zowel Jeltsin als Poetin zich verzetten. De bombardementen van de NAVO op Servië in 1999 leidden ertoe dat Servië, bondgenoot van Rusland, zijn troepen moest terugtrekken uit Kosovo.

De tweede Tsjetsjeense Oorlog (1999-2009) werd door Rusland gewonnen, maar de Tsjetsjenen bleven wel gijzelingen en aanslagen uitvoeren in 2002, 2004, 2009 en 2011. Poetin moest aan Tsjetsjenië meer autonomie geven dan het ooit had gehad. De eerste oorlog had aan minstens 5.500 Russen het leven gekost, de tweede aan minstens 5.200 (p. 92).

Olympische Spelen

De korte oorlog in Georgië (2008) viel samen met de opening van de Olympische Spelen in Beijing. De Russen wonnen in vijf dagen. In 2008 werd het leger hervormd: het werd slanker en sneller. Na de vlucht van Janoekovitsj uit Oekraïne werd op 27 februari 2014 de Krim bezet. Het besluit van de regering in Kiev om het Russisch te schrappen als officiële taal, had een rol gespeeld bij de bezetting. In maart 2014 werd de Krim na een referendum aangehecht, tot grote vreugde van zowat alle Russen en ook van vele Krim-bewoners.

Het conflict in de Donbas (maart 2014-2022) noemt Galeotti half een burgeroorlog, half een Russisch proxy-conflict tussen door Moskou gesteunde rebellen en het Oekraïense leger. De verovering van de Krim was zo gemakkelijk verlopen dat het Kremlin dacht dat ze het oosten van Oekraïne, waar etnische Russen in de meerderheid waren, er wel bij konden nemen. Het doel was om Kiev te overtuigen dat het tot de Russische invloedssfeer hoorde en dat het meer autonomie moest geven aan de Russischtaligen. Bij de opstand van de Donbas leken de regeringstroepen aanvankelijk niet bereid om tegen de rebellen te strijden. Die haalden op 17 juli 2014 met een Russische raket een vliegtuig neer met 298 doden als gevolg. Ze dachten dat het een Oekraïens transportvliegtuig was.

Akkoorden van Minsk

Door de intrede van 3.500 à 10.000 Russische troepen werd Kiev gedwongen om in te stemmen met de akkoorden van Minsk, die helaas niets opleverden. De gevechten veroorzaakten 14.000 doden en twee miljoen interne vluchtelingen. Ze leidden tot een patstelling, die Poetin in 2022 wou doorbreken.

De auteur weidt dan uit over het leger. Officieel kostte het 2,6 procent van het Bruto Nationaal Product in 2022 of 51 miljard dollar, voor 900.000 soldaten. Het Britse kost 72 miljard dollar of 50 procent meer voor 153.000 soldaten. Maar in feite ligt het bedrag in Rusland drie- à viermaal zo hoog: ongeveer 200 miljard dollar. Vele uitgaven zitten namelijk verstopt in andere posten zoals onderwijs, wetenschap, technologie. Rusland is zo wereldwijd nummer vier, na de Verenigde Staten, China en India en nummer twee in wapenexport, na de Verenigde Staten.

Rusland is zelfvoorzienend: het produceert alles zelf voor het leger. De soldaten krijgen 950 dollar, de Britse 2.300 dollar per maand. De kosten voor levensonderhoud bedragen respectievelijk 600 dollar en 1.700 dollar: de Russische soldaat houdt dus in verhouding evenveel over. Poetin heeft het leger gemoderniseerd, wat Galeotti aantoont met veel technische details. De zeemacht is niet indrukwekkend en kan niet concurreren met die van de NAVO. De speciale troepen of ‘Spetsnaz’ fungeren als verkenners, saboteurs, vernietigers en traden al op in Hongarije (november 1956), Praag (1968), de Krim (2014), de Donbas (2014) en Oekraïne (2022).

Nucleaire arsenaal

Het nucleaire arsenaal is groot. In 1994-1996 kreeg Rusland ook de voorraden van Wit-Rusland, Oekraïne en Kazachstan, in ruil voor territoriale integriteit, waaraan het zich hield tot 2014. Rusland wil het inzetten bij een ‘existentiële bedreiging van het moederland’ vanuit de NAVO of in de toekomst vanuit China. De inlichtingen- en veiligheidsdiensten groeien in macht en zijn actief in ondermijning en desinformatie. Ze kunnen zelfs gps-routes wijzigen, zodat drones en raketten elders terecht komen.
China kan in de toekomst een probleem worden. Het stelt zich steeds assertiever op, dingt fel af op de prijzen van aardgas en olie, het bewapent zich steeds meer en het heeft een grens van 4.000 km met Rusland.

Terug naar de oorlogen. Die in Oekraïne begon al in 2014. Vanaf 2018 nam Rusland Oekraïense schepen in beslag en blokkeerde het de havens van Marioepol en Berdjansk aan de Zee van Azov. In 2021 eiste Poetin dat de NAVO zou terugkeren naar de grenzen van 1997. In 2022 vertelden zijn informanten hem wat hij wilde horen, namelijk dat de Oekraïners zijn bevrijding zouden verwelkomen.

Ook westerse analisten dachten dat Oekraïne al na twee weken in handen van Moskou zou vallen. Het verliep anders en helaas met veel misdaden en plunderingen. In het zuiden hadden de Russen wel succes: ze verwoestten Marioepol en veroverden een ‘Krim-corridor’ langs de Zee van Azov naar het Russische vasteland. De auteur besluit dat de eerste twee termijnen van Poetin zeer succesvol waren, maar dat hij daarna veel schade heeft aangericht. Dan volgen er een nuttige lijst met afkortingen, noten, een uitsluitend Engelstalige bibliografie, een handige chronologie van 1991 tot 2022 en een register.

Beoordeling

Galeotti kan boeiend vertellen en is zeer goed op de hoogte van het verloop van de Russische oorlogen en van hun militair arsenaal. Zijn verslagen van de oorlogen zijn soms zeer technisch en enkel geschikt voor militairen. Hij geeft een goed inzicht in de samenstelling van het leger, de onderafdelingen, hun taken en bewapening. ‘Poetins leger’ zou een even juiste titel zijn.

Op p. 14 spreekt hij over het vredesverdrag van 8-9 mei 1945: toen was er enkel de overgave, de vredesverdragen volgden pas in de jaren 70! Hij zegt dat Rusland geen natuurlijke grenzen heeft (p. 16), maar dan vergeet hij vele zeeën: de Oostzee, Noordelijke IJszee, Stille Oceaan met Beringzee, Zee van Ochotsk en Japanse Zee, de Zwarte Zee.

De zeven kaarten zijn zeer welkom, maar vele plaatsen staan er niet op. Hij noemt Chroesjtsjov een Oekraïner (p. 160). Eigenlijk is hij een Rus, die lange tijd in Oekraïne woonde. Voor de transcriptie van de Russische woorden heeft de vertaler de Engelse bewaard. Die wijkt af van de Nederlandse. Het boek is interessant voor mensen met militaire scholing, maar minder voor de rest.