RBG: een grote, kleine juriste

Na enkele artikels over lokale en internationale seriemoordenaars en een zoektocht naar de vraag: ‘Moeder, waarom doden zij?’, nu een recensie over een feelgood film van en over een vrouw: On the Basis of Sex, te zien op Netflix.

RBG: een icoon

De film werd geregisseerd door Mimi Leder, de eerste vrouwelijke gegradueerde van het American Film Institute (AFI) en cineaste van films zoals Thick as Thieves (2009), Pay It Forward (2000) en Deep Impact (1998). Het hoofdpersonage van de film is niemand minder dan RBG. Ruth Bader Ginsburg (1933-2020) was de Amerikaanse juriste die van 1993 tot haar dood een van de negen rechters van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten was. Zij kreeg door haar strijd voor vrouwenrechten een legendarische status. De vrouw bood een liberaal alternatief voor de conservatieve opperrechters en wist dat zo goed te doen dat ze als tachtiger uitgroeide tot een populair icoon. Haar foto verscheen op T-shirts en jongeren lieten er tatoeages mee aanbrengen.

Met haar kleine, tengere gestalte (1,54 m) was ze zowat de tegenpool van de GRV, de Grote Vriendelijke Reus. Ze kreeg de bijnaam The Notorious RBG, een verwijzing naar rapper Notorious BIG. Ze werd de superdiva van het Amerikaans Hooggerechtshof, heldin van het progressieve Amerika. Haar tegenstanders waren minder lyrisch en vonden haar een duivelin, een kwaadaardig monster, een heks. Toen die haar vroegen wanneer er nu eindelijk genoeg vrouwen in het Hooggerechtshof zouden zitten, gaf ze het enorm choquerend antwoord: ‘Negen, natuurlijk, want toen er negen mannen zaten protesteerde niemand!’

Be a lady and be independent.

In de immens populaire documentaire RBG (2018), die enkele maanden eerder uitkwam dan de langspeelfilm On the Basis of Sex, vertellen regisseurs Betsy West en Julie Cohen dat RBG geboren werd in 1933 als Ruth Bader in een familie van joodse migranten met Russisch-Oostenrijks bloed. Ruth Baders moeder stierf aan kanker, een dag voor Ruths eindexamen middelbaar. Uit de documentaire blijkt dat Ruth twee dingen leerde van haar moeder: ‘Be a lady and be independent’, gedraag je altijd als een dame en zorg ervoor dat je op eigen benen kan staan. Ze deed dan ook haar uiterste best op de unief toen ze rechten ging studeren.

In Harvard was ze een van de negen vrouwen tussen vijfhonderd mannelijke studenten. Ze blonk uit door bijzonder goede cijfers, zelfs nadat ze in 1955 dochter Jane op de wereld had gezet met haar jeugdliefde Martin, volgens Ruth de eerste man die haar waardeerde om haar intelligentie. Toen Martin teelbalkanker kreeg, zaten ze beiden nog op Harvard. Ze typte al haar notities én die van hem. Ze had een 56 jaar durende liefdesaffaire met haar echtgenoot en toeverlaat Martin Ginsburg, een succesvol advocaat, gespecialiseerd in belastingrecht. Volgens Arnon Grunberg was hij de enige man van zijn generatie die kookte, voor de kinderen zorgde en het huishouden deed zodat Ruth carrière kon maken.

Woman Is the Nigger of the World

Martin vond direct werk maar geen enkele advocatenfirma wilde Ruth aannemen, hoogstens voor een baan als secretaresse. Het waren de jaren vijftig toen het enige recht van de vrouw het aanrecht was. Toen kon een vrouw nog worden ontslagen vanwege een zwangerschap. Trouwens, begin jaren zeventig solliciteerde mijn eigen vier maand zwangere echtgenote voor een job als lerares. De directrice vertelde verontwaardigd aan de volgende kandidate, toevallig ook een vriendin: ‘Je kan je niet voorstellen wat een lef sommige vrouwen vandaag de dag hebben: nu wou die toch met een buikje voor de klas gaan staan!’ Woman Is the Nigger of the World zong John Lennon even daarna. Ruth Bader Ginsburg werd dan maar prof aan Rutgers University en Columbia Law School, waar ze lesgaf over genderdiscriminatie in de Amerikaanse wetgeving, vervolgens toch advocate werd, dan federaal rechter en tenslotte opperrechter.

VS-correspondent Björn Soenens bestempelde RBG bij haar overlijden vorig jaar als een cultuurfenomeen, de Bernie Sanders van de rechtswereld. Decennialang werkte ze voor gelijkheid van mannen en vrouwen. Niet met straatprotesten, niet door ‘fuck you’ te roepen, niet met marsen, polarisatie en ongecontroleerde furie. Wel met haar eigen RBG-aanpak: honing op azijn gieten, de zachte aanpak, met rationele argumenten en overtuigingskracht.

Moritz v. Commissioner

On the Basis of Sex is een biopic over RBG die zich focust op haar studentenjaren en op de notoire rechtszaken die van haar een legendarisch icoon maakten. Om aan te tonen dat genderdiscriminatie van twee kanten komt, pleitte RBG (Felicity Jones) in 1970 de baanbrekende zaak Moritz v. Commissioner, aangebracht door haar echtgenoot Martin (Armie Hammer). Charles Moritz had verpleging ingehuurd om zijn bejaarde moeder te verzorgen zodat hij zelf nog kon gaan werken. Die kosten kon hij niet aangeven voor zijn belastingen ,want dat konden alleen vrouwen, weduwnaars of gescheiden mannen.

Vermits Moritz nooit getrouwd was kon hij geen belastingvermindering krijgen. RBG pakte deze zaak intelligent en kordaat aan, waardoor ze op een heel creatieve wijze de ongelijkheid tussen man en vrouw aantoonde in deze omgekeerde discriminatie. Het was haar levenswerk om discriminatie op basis van geslacht te bannen uit de Amerikaanse wetgeving.

Een hagiografische biopic

Vanaf de eerste beelden wordt de toon gezet: jonge mannen stappen met gelijke tred de trappen van Harvard op; een grijze massa met slechts een tintje blauw: de blauwe jurk van RBG. En die gaat vechten! Op de tonen van Ten Thousand Men of Harvard, hét strijdlied gezongen voor elke match met Yale (old Eli), eerst in keukenlatijn (‘Illegitimum non carborundum’) dan pas in het Engels (‘Ten Thousand Men of Harvard Want Victory Today’). Maar RBG wil geen overwinning in een sportmatch. Wel een in de strijd tegen seksisme.

Tegen het zeer vrouwonvriendelijk klimaat, de neerbuigende grapjes, de seksistische rotopmerkingen van bouwvakkers op straat, de misprijzende schimpscheuten van mannelijke collega’s. En die van decaan (Sam Waterston), die van RBG meteen wil horen waarom ze op Harvard de plaats innam die anders door een man werd bezet. De film zit vol van dergelijke hatelijke misogyne voorbeelden waarbij die van Jeff Hoeyberghs, Thierry Baudet of Donald Trump koorknapenpraat lijken. Misschien had het principe ‘Minder is Meer’ hier beter gewerkt.

Een vrouwenfilm

Verwijst de term vrouwenfilm naar een genre, naar een ‘weepie’, naar een feministische film, naar een film van een vrouwelijke regisseur en/of scenariste of is het gewoon een politiek statement? Of wordt de term als stigmatiserend ervaren?

Mr Jones, geregisseerd door de Poolse cineaste Agnieszka Holland en geschreven door de Poolse scenariste Andrea Chalupa, zullen we nooit bestempelen als een vrouwenfilm. Céline Sciamma’s Bande de Filles of Respire van de Franse actrice-cineaste Mélanie Laurent, beide vertoond op het festival van Cannes, wel! Maar voor een Ladies’ Night maken zij geen schijn van kans. On the Basis of Sex daarentegen wel. Het is een feelgood familiefilm, die drie genres verzoent: de biopic, het melodrama en de rechtbankfilm. Spijtig genoeg is dit inspirerend, verheven verhaal veel te braaf en te clichématig verfilmd. Het gaat tenslotte om een rebelse dame, een koele kikker die nooit lachte en op haar tachtigste nog trainde en push-ups deed en jongeren inspireerde voor T-shirts met teksten als ‘You Can’t Spell Truth Without Ruth’

In de eindscène zien we, zoals dat hoort in een biopic, de echte RBG de trappen opgaan van de Supreme Court Building. Het feit dat haar neef, Daniel Stiepleman, het scenario schreef, zal dat wel mogelijk gemaakt hebben. Iedereen is het eens met het dictum ‘Achter elke grote man staat een sterke vrouw’.  On the Basis of Sex heeft ervoor gezorgd dat geen enkele feministe achter het omgekeerde gezegde ‘Achter elke grote vrouw staat een sterke man’ nog de bijgedachte ‘die haar tracht te stoppen’ durft te plaatsen.