Schoon is niet altijd proper
‘Schoon’, de eerste in het Nederlands vertaalde roman van de Chileense auteur Alia Trabucco Zerán, is een schot in de roos. Hopelijk volgen er nog.
De veertigjarige Chileense auteur Alia Trabucco Zerán is bij ons voorlopig nog een onbekende: ook al heeft ze ondertussen toch al drie Spaanstalige romans geschreven. Hopelijk komt daar nu verandering in want Schoon is een volstrekt originele én spannende biecht van een schoonmaakster die blijkbaar vanuit de cel haar rechters en het publiek toespreekt over haar eigenaardig realiteitsverlies.
Knap hoe de Chileense Alia Trabucco Zerán in haar roman Schoon een veertigjarige poetsvrouw en meid voor alle werk langzaam maar zeker laat vertellen hoe die de trappers verliest. ‘De draad die de woorden en de dingen verbond was losgeraakt en nu was alleen nog de wereld over, anders niet. Een wereld verstoken van woorden.’
Estela, het mondstuk van de schrijfster, woont in de Chileense hoofdstad Santiago in bij een bemiddeld echtpaar, waar ze ook instaat voor het huishouden en de opvoeding van dochterlief. Als schoonmaakster komt ze nauwelijks het huis uit. Een zwerfhond uit de buurt, een garagebediende en vooral het dochtertje des huizes zijn haar enige gezelschap. Je zou van minder claustrofobisch worden.
Altijd in drieën
Zerán heeft een uitgepuurde, sensuele stijl die je als lezer meer dan eens naar adem doet happen in dit onheilspellende verhaal waarin de dood van Estela’s afwezige moeder het kantelpunt van de roman is. Tot dan ontsnapte Estela dankzij telefoongesprekken met haar mama sporadisch aan haar isolatie. Regelmatig echoot die moedertaal trouwens letterlijk na in de levenswijsheid van haar mama, zoals in de spreuk: ‘De dood komt altijd in drieën.’
Het begint met het plotse afsterven van een vijgenboom in de tuin en de dood van haar moeder. Estela vraagt zich af of zij nu spreuksgewijs aan bod zal komen. Ze hoopt het zelfs maar een gewelddadige inbraak en een sociale opstand zorgen voor een andere, onverwachte wending.
De tijd temmen
Zerán is op haar best als ze ons meeneemt in het hoofd van Estela die van geen zomertijd wil weten want, aldus haar mama, ‘alleen de winter vertelt de waarheid’. Estela zweert bij de dagelijkse routine om haar demonen te bedwingen: ‘De herhaling van steeds hetzelfde ritueel, ogen openen, ogen sluiten, kauwen, slikken, ons haar borstelen, onze tanden poetsen, elk van die handelingen is een poging om de tijd te temmen.’
Maar hoezeer ze al schoonmakend ook probeert ‘om de tijd te temmen,’ uiteindelijk wordt ze door die tijd zelf meedogenloos meegesleept en fijngemalen. Het begint met een rattenplaag en het eindigt dus met stedelijk geweld en oproer waar ze zelf onvrijwillig in verwikkeld geraakt. Deze roman vol existentialistische vervreemding is daarmee ook een sociaal portret van een Latijns-Amerikaans land waarin klassentegenstellingen nog volop woekeren en daarbij vaak ontploffen.
Onderhuidse spanning
Zerán combineert in een fijnzinnig web van woorden de intimistische verpulvering van een persoonlijkheid met de dreiging van een maatschappelijke realiteit die hoe dan ook iedereen positie doet kiezen. Tot de dood erop volgt, lijkt de schrijfster te suggereren, en de kaarten opnieuw worden geschud. Een roman vol onderhuidse spanning die nog lang blijft nazinderen.
Frank Hellemans doceerde journalistiek aan de Thomas More hogeschool in Mechelen. Hij is literatuurcriticus en auteur van onder andere ‘Mediatisering en literatuur’ en ‘Echte mediaprimeurs. Een communicatiegeschiedenis’. Levenslang supporter van Malinwa én Paul van Ostaijen.
Nergens getipt maar toch zeer de moeite waard: vijf suggesties voor cadeauboeken vol levenswijsheid, aanstekelijke geschiedenis en veel schone letteren.
