The Eternals: een draak met draken en superhelden

Zes jaar geleden zat ik in de jury van het filmfestival van Washington DC. ‘Alleen films bekijken in het dichtbijgelegen multiplex is als steevast eten bij McDonald’s’, was het festivalmotto. Met deze voedselmetafoor was het de bedoeling van de 29ste editie van Filmfest DC om de aandacht te vestigen op de fijnere filmgastronomie uit meer dan dertig landen.

Zijn superheldenfilms als junkfood?

Ann Hornaday, filmrecensente van de The Washington Post sinds 2002, kwam onze keuze toelichten. Succes verzekerd, dachten we. Wij ouderen hadden immers de hoofdprijs gegeven aan Me and Earl and the Dying Girl, over de vriendschap tussen twee jonge filmstudenten en een meisje met leukemie. De twee filmfanaten maakten korte parodies op filmklassiekers met klinkende titels als Pooping Tom en A Sockwork Orange en de film zelf zat boordevol filmreferenties en fragmenten uit Truffauts 400 Coups en Schlesingers Midnight Cowboy die Me and Earl and the Dying Girl een cultstatus gaven.

We zaten dus goed met onze winnaar, dachten we, tot enkele jongeren rechtstonden en onze keuze op een verwijtende Greta Thunberg-toon avant la lettre  de grond inboorden. ‘Jullie verwachten wel van ons jongeren dat wij al die klassieke referenties kennen maar over onze films, de superheldenfilms, kennen jullie niets. Jullie minachten het genre en vergelijken het met junkfood van McDonald’s. Een goede raad: volg eens een cursus over de D(etective) C(omics) en Marvel comics! Jullie willen maar al te graag Shakespeares ingewikkelde koningsdrama’s uitpluizen, zoals Al Pacino deed met Looking for Richard (1996), maar een prijs toekennen aan een Marvelfilm, nee dat is beneden jullie waardigheid.’

Blijven zitten na de aftiteling

Wij dus de volgende dag met zijn allen naar het dichtbijgelegen multiplex en inderdaad: om de plotwendingen van het superheldenensemble in Avengers: Age of Ultron (2015) te kunnen volgen, hadden we echt nood aan bijscholing. Wat we toen al wel geleerd hadden, is dat je na de eindgeneriek moet blijven zitten – dat doen we trouwens altijd uit respect voor de makers – omdat er dan nog een hint komt naar een vervolg. We zagen dat Thors boosaardige, jaloerse broer Loki weinig meer dan een stroman is van superschurk Thanos, die een Infinity Gauntlet opneemt waarmee hij de Infinity Stones kan gebruiken.

Oudjes bijscholen: DC versus MCU

Vandaag, zes jaar later, ben ik zeker geen expert, maar ik heb wel wat inzicht gekregen in de genealogie van het genre, dankzij de talrijke informatieve sites Wil je weten waarom we nu in Fase 4 zitten van de tot nu toe 24 Marvel-films en wil je die in de juiste volgorde zien, dan vind je dit hier.

Ik verwar de DC comics niet meer met de Marvel comics en weet nu dat D(etective) C(omics) de bedenkers zijn van Superman, Batman, Wonder Woman, Flash, Green Lantern, Aquaman, Green Arrow en hun teamgenoten in de Justice League of America.

Marvel Cinematic Universe (MCU), daarentegen, heeft met bekende medewerkers zoals Stan Lee, Jack Kirby en Steve Ditko een andere gigantische lijst van superhelden bedacht. Spider-Man, Iron Man, Captain America, the Hulk, Thor, Wolverine, Ant-Man, the Wasp, Black Widow, Hawkeye, Captain Marvel, Black Panther, Doctor Strange en Deadpool. Stan Lee, de grijze eminentie van Marvel Comics, heeft diverse cameo’s gehad in films die gebaseerd zijn op zijn stripcreaties. In Avengers: Endgame (2019), bijvoorbeeld, is hij de hippie die in de jaren zeventig vanuit een auto roept ‘Make love, not war!’.

Avengers:  Endgame, zoals de titel zegt, markeert een soort einde, maar is zeker niet de laatste MCU-film. Die Avengers behoren tot Marvel superhelden teams zoals X-Men, Fantastic Four en Guardians of the Galaxy. En dan zijn er nog de superslechteriken zoals Thanos,  Loki, Doctor Doom, Magneto, Green Goblin, Galactus en Venom.

Een genre of een subgenre?

Wat ze alle gemeen hebben is dat ze behoren tot een genre of subgenre waarin de protagonist speciale, bovennatuurlijke krachten heeft die hij/zij onbaatzuchtig en met een diep moreel besef aanwendt ten dienste van zwakkeren. Een beetje zoals in de westerns. Sheriffs Gary Cooper in High Noon en John Wayne in Rio Bravo wilden hun mensen beschermen, al waren ze het roerend oneens over de manier waarop. In de latere spaghettiwesterns wilden westerniconen hun mensen beroven.

Heeft de superheldenfilm ook dit revisionistisch stadium bereikt door zwarte humor en satire op het menu te plaatsen? Venom, de super(anti)held die in symbiose huist in het lichaam van journalist Eddie Brock, verorbert graag af en toe een mens. En de sodomistische relatie van de fulminerende Deadpool met zijn vriendinnetje is zowat de tegenpool van de romantische flirt tussen Clark Kent en Loïs Lane. Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings, nog steeds in roulatie, introduceert een Chinese held met een portie oosterse filosofie, maar doet dit alles met relativerende humor. Ik vond het dus wel erg arrogant toen Martin Scorsese minachtend poneerde: ‘superheldenfilms zijn geen cinema!’ Tot ik Eternals zag. Dit is inderdaad wansmakelijke C(omputer)G(enerated)I(magery): digitale poppenkast.

Een draak van galactisch formaat

Misschien werkt dit verhaal bedacht door Jack Kirby wel in stripvorm, maar als film is het een 2,5 uur durende, oervervelende, bombastische draak. Met op het einde na de aftiteling, zelfs twee obligate hints. Een in het midden van de eindgeneriek en één na de duizenden namen van wie geen enkele ook maar in staat was de film één greintje pit of klasse te geven of minder slaapverwekkend te maken. Van de honderden jongeren zaten er nog slechts vijf in de zaal om het catastrofale nieuws te aanhoren: the Eternals will return.

‘Trop is teveel’, heeft ooit eens een wijs staatsman gezegd, en of dat hier van toepassing is! Een groep van tien Eternals werden 7.000 jaar geleden naar de aarde gestuurd om de mens te beschermen tegen de Deviants, een ras van draakachtige monsters die er niet zo potsierlijk hadden uitgezien, mochten de makers eens gekeken hebben naar de doodenge aliens in A Quit Place I en II. Die tien Onsterfelijken, die af en toe toch het loodje leggen, hebben namen die verdacht veel op de klassieke mythologie lijken: Thena zonder begin A, Ikaris zonder eind ‘u’ en Gilgamesh.

Ze worden vertolkt door een plejade supersterren, die allen, behalve gewone sterveling Kit Harington, kandidaat zijn voor de jaarlijkse Golden Raspberry Award. Ze voeren elk apart een nummertje op met kitscherige superkrachten als laserogen, ultraspeed, energievuisten, magische zwaarden enzovoort.. Zonder enige relativering maar wel met complimentjes aan de concurrenten Superman en Batman en de Avengers van eigen stal. Alleen de opnames van de Bollywood dansscène en de interviews daarna bieden wat meer dan infantiele humor.

Te goddelijk om nog aangenaam te zijn

Heeft regisseur Chloé Zhao er dan geen familiaal goden ‘ensemble acting’ van kunnen maken? Blijkbaar niet. De Oscarwinnares van Nomadland was klaarblijkelijk te veel bezig met mooie prentjes en zeer vroege golden hour shots, en … diversiteit. Dus ja, je krijgt wel de eerste dove en eerste homo Onsterfelijke. Maar in plaats van te doen voor de Marvelfilms wat Dennis Vileneuve heeft gedaan voor science fiction films – arthouse met blockbustercinema verzoenen – levert zij een overladen reisgids af. Met als bestemmingen: Mesopotamia van 5000 voor Christus, de hangende tuinen van Babylon, 4de eeuw voor Christus, de Azteekse stadstaat Tenochtitlan 1520 na Christus en Hiroshima 1945, enkele minuten na de bom. Maar ook Australië, Alaska, Mumbai, South Dakota, Irak en Londen vandaag komen aan de beurt.

Marvel doet al jaren aan crossmedia storytelling, hetzelfde verhaal via verschillende mediakanalen vertellen: comics, web-, tablet- of smartphoneapps, films, series en games. Misschien waren de Eternals te galactisch groots om in dit systeem te passen? Daarenboven hebben vooral ouderen geen affiniteit met goden die onnozeliteiten meegeven als ’the Mahd Wy’ry”’en ’the Uni-Mind’ komen uitleggen en ons als enige wijsheid ‘Do not turn against your family’? George Bernard Shaw wist het al toen hij de laatste zin van zijn toneelstuk Pygmalion schreef: onze relatie met goden is ’too godlike to be altogether agreeable’.

Nog een finale tip voor jongeren, als antwoord op het verwijt van zes jaar geleden. Een van de volgende maanden komt The Tragedy of Macbeth (2021) van Joel Coen uit, met niet één maar een zeventigtal wijsheden waarvan één, 415 jaar geleden geschreven, merkwaardig genoeg de Eternals perfect samenvat: ‘it’s a (CGI) tale, told by an idiot, full of (Dolby) sound and (Marvel) fury, signifying nothing!’