Zeg niet te gauw, ’t is weer een vrouw

Volgens de Wereldbank kunnen vrouwen slechts in een zestal landen 100 procent dezelfde rechten genieten als mannen: Denemarken, Frankrijk, Letland, Luxemburg, Zweden en op de zesde plaats België. Hier dus geen plaats meer voor schouderklopjes aan ijverige studentinnen die gerust kortgerokt met spaghettibandjes in de klas mogen zitten en daarbuiten niet meer nagefloten mogen worden door warmbloedige bouwvakkers.

Imago oppoetsen

Bengelen onderaan die lijst landen als Syrië, Qatar, Iran, Soedan, de Verenigde Arabische Emiraten. Als hekkensluiter, op de 187^ste plaats, Saudi-Arabië, waar vrouwen maar een kwart van de rechten hebben waarvan mannen genieten. Sinds juni 2018 mogen vrouwen er nu wel autorijden en in drie stadions een voetbalwedstrijd bijwonen.

Die hervormingen zijn duidelijk bedoeld om het imago op te poetsen van een land dat het Speciale Strafhof (SCC) als wapen gebruikt om andersdenkenden het zwijgen op te leggen. Zoals journalist Jamal Khashoggi die op Twitter voor 1,6 miljoen volgers, het Saudische koningshuis bekritiseerde en in Istanbul door een 15-koppig moordcommando werd verstikt, in stukken gesneden, verbrand op de kolen van een BBQ waarop 40 kg vlees van de lokale slachter was gelegd om de geur te verdoezelen. Faut le faire! En dan nog wel op de Saudische ambassade en…  er mee wegkomen zoals blijkt uit de sterke documentaire The Dissident.

Controversiële Saoedische cineaste

Alle respect dus voor de 47-jarige controversiële Saudische cineaste Haifaa al-Mansour, de enige filmmaakster van het rijke olieland waar huisvrouwen door gewoon met de auto naar het werk te rijden zich reeds strijdend feministisch gedragen, weliswaar met boerka. Zo begint dan ook al-Mansours vierde langspeelfilm The Perfect Candidate.

Dokter Maryam Alsafan, volledig in zwarte nikab, rijdt langs een modderig pad naar het ziekenhuis waar een oude patiënt haar hulp weigert en niet wenst te worden aangeraakt, laat staan in de ogen gekeken te worden, door een vrouw. Een collega snelt te hulp, niet om de oude patriarch terecht te wijzen maar om haar te berispen: ‘Je moet de wil van je patiënt respecteren en er een mannelijke verpleger bij roepen!’ Zo zijn we vertrokken voor een film waarin een lange reeks gebeurtenissen illustreren dat je als kameel beter af bent dan als vrouw en dat er achter elke bekwame Saudische vrouw wel een Arabier staat om haar het leven moeilijk te maken. Vliegen naar Dubai voor een medische conferentie? Eerst de toelating van je vader of voogd. Een verkiezingsspeech houden voor de ‘vroede vaderen’? Niet rechtstreeks, uitsluitend via video.

Gelaten en filosofisch

Dokter Maryam ondergaat het allemaal nogal gelaten en filosofisch: het schaamteloos seksisme, nepotisme en paternalisme. Ze behoort immers tot de gegoede klasse en komt van een gerespecteerde familie. Haar vader is een gevierd oed-speler, die, begeleid door zijn orkestje en zijn Arabische luit, ontroerende, hartstochtelijke liefdesliedjes zingt waarvan heel wat strofes beginnen met ‘habibi’, liefje. Hij worstelt echter met zijn eigen problemen: de fundamentalisten zijn niet zo erg muziekminnend en zien hem liever dood dan levend.

Maryams moeder is overleden en als oudste van drie zussen moet zij het voorbeeld geven. Dus zeker niet in de politiek gaan om zo de aanleg van een verharde weg naar het ziekenhuis te bespoedigen. De andere vrouwen in de film raden het haar af net zoals haar twee zussen. Om haar het gras voor de voeten weg te maaien, laat Maryams mannelijke tegenkandidaat nog snel een weg aanleggen naar het ziekenhuis.

Saudi-Arabië’s Fietsendief

The Perfect Candidate is heel wat minder strijdvaardig dan Haifaa al-Mansours regiedebuut van 2012, het bijzonder authentieke Wadjda. Het was de allereerste speelfilm ooit gemaakt door een vrouwelijke Saudische filmmaker, volledig in Saudi-Arabië zelf opgenomen.

De tienjarige Wadjda heeft niet de luxueuze achtergrond van dokter Maryam en woont met haar moeder in een buitenwijk van Riyad. Het is haar droom om net zoals jongens met een fiets te kunnen rijden. Maar fietsen is, zoals autorijden, geen geschikte activiteit voor meisjes en vrouwen. De rebelse Wadjda trekt zich hier niets van aan en besluit deel te nemen aan een schoolwedstrijd in Koranrecitatie om met het geld van de hoofdprijs zelf de fiets te kunnen kopen en haar vriendjes te kunnen overtroeven. En zo kreeg Saudi-Arabië zijn variant op De Fietsendief.

Mary Shelley

Na haar ophefmakend debuut deed Haifaa al-Mansour wat vele succesvolle cineasten doen: hun kans wagen in de VS nadat ze gevraagd worden door Hollywood, twee keer zelfs, met Mary Shelley in 2017 en het jaar daarop metNappily Ever After, een romantisch drama over een vrouw die het uitmaakt met haar vriend, na jarenlang te hebben gewacht op zijn aanzoek.

Dat Haifaa al-Mansour literatuur studeerde aan de Amerikaanse unief van Caïro mag blijken uit haar interesse om Mary Shelley te verfilmen, het verhaal van de zeventienjarige Mary, dochter van de feministisch schrijfster Mary Wollstonecraft. Tiener Mary in gezelschap van Percy Shelley is te gast in Zwitserland. Uitgedaagd door Lord Byron schrijft de jonge Mary in 1818 de wereldberoemde roman Frankenstein, een van de meest verfilmde romans aller tijden.

De absurditeit van het patriarchaat

Met The Perfect Candidate keert Haifaa al-Mansour dus terug naar het land waar ze opgroeide als achtste van twaalf kinderen. Vijf jaar geleden verhuisde ze met haar echtgenoot, diplomaat Bradley Neimann, van Bahrein naar Los Angeles maar de liefde voor haar land en cultuur blijft in haar film doorklinken. Wat wel opvalt is dat de protagoniste van de film zich minder druk maakt om al die flagrante schendingen dan ik als man. Het feit dat de koppige, oude patriarch op het einde tot inkeer komt en zelfs voor haar gestemd heeft, is voor Maryam al voldoende bevestiging dat veranderingen mogelijk zijn. Als tenminste de grootste vijanden van vrouwenrechten, de vrouwen zelf, de moed hebben om hun allesoverheersende mannen te trotseren en te gaan stemmen.

Volgens de Nederlandse Volkskrant zijn er twee manieren om The Perfect Candidate te bekijken. Ofwel zie je het als een film ‘die genadeloos aantoont hoeveel beperkingen er nog zijn, ondanks schoorvoetende, luttele versoepelingen van de afgelopen jaren. Of een die laat zien dat je een eenmaal bevrijde geest niet weer in een fles kunt stoppen.’ Wanneer Maryam eenmaal revolteert, kan ze niet meer terug. Ze legt met de nodige sereniteit de absurditeit van het Saudische patriarchaat bloot via een milde maatschappijkritiek waarin nog hoop op verandering zit.

Dictatoriale islamitische staat

Eigenlijk is ‘patriarchaat’ nog een zwaar eufemisme voor deze dictatoriale islamitische staat die een verkrachte vrouw vaak ook straft als ze vrijwillig in het gezelschap van de verkrachter verkeerde en daarmee de scheiding van mannen en vrouwen overtrad. Weigert ze met haar verkrachter te trouwen, wordt ze gestenigd volgens de sharia. In de Qatif-verkrachtingszaak werd een 18-jarig slachtoffer van ontvoering en groepsverkrachting door een Saoedische rechtbank veroordeeld omdat ze zich tijdens de aanval in een auto bevond die geen eigendom was van een familielid. Ze had ‘de aanval uitgelokt’ omdat ze ‘onfatsoenlijk gekleed’ was. De rechters weigerden het door de verkrachters zelf gefilmde materiaal als bewijs toe te staan. De zaak bracht de Egyptisch-Amerikaanse journaliste Mona Eltahawy ertoe om te zeggen: ‘Wat voor soort God zou een vrouw straffen voor verkrachting? Dat is een vraag die moslims aan Saudi-Arabië moeten stellen!’

Voor mij reden genoeg om bij een bezoek aan de oliestaat onze westerse dames aan te sporen als protest kortgerokt met spaghettibandjes een moskee binnen te stappen. Daarna wel best niet ingaan op een BBQ-uitnodiging

Gepland voor 18 augustus in de bioscoop en te streamen op onder meer Amazon Prime.