Turning Point: The Bomb and the Cold War: huiveringwekkende blik op toen en nu

Nu Poetin steevast dreigt met kernwapens en NAVO-kopstuk Rob Bauer ons aanraadt ‘water, radio en een zaklamp op batterijen’ in huis te halen zodat we de eerste 36 uur na een aanval kunnen overleven, vertelt de tv-serie Turning Point: The Bomb and the Cold War hoe het zover is kunnen komen.

‘Mutual Assured Destruction’ (MAD) oftewel ‘Gegarandeerde Wederzijdse Vernietiging’ is de toepasselijke naam van het principe dat het dreigen met atoomwapens essentieel acht om te voorkomen dat de andere diezelfde wapens gebruikt. Slechts één maniakaal ego die de M in MAD uit het oog verliest, en het spektakel kan beginnen.

Een genie als Einstein wist al gauw hoe het zou eindigen: ‘Ik weet niet welke wapens in de Derde Wereldoorlog zullen worden gebruikt, maar ik weet wel dat in de Vierde Wereldoorlog gevochten zal worden met stokken en stenen.’

Symbolische klok

Wil je nu als gewone sterveling weten waarom het al een tijdje niet vijf maar anderhalve minuut voor twaalf is, dan is de negendelige Netflix-documentaire de serie voor jou.

Negentig seconden voor middernacht, niet op je Swatch of Rolex maar op de Doomsday Clock, de symbolische klok die sinds 1947 wordt bijgehouden door het Bulletin of the Atomic Scientists en die aangeeft hoe dicht de mensheid zich bevindt bij een zelfveroorzaakt einde van de beschaving, gesymboliseerd door twaalf uur middernacht.

‘The closest you will ever get to heaven’, stond er op de reclamefolder van de Twin Towers vóor 9/11. Hetzelfde geldt voor die negentig seconden.

Verleden

‘Those who cannot remember the past are condemned to repeat it’, zei George Santayana. Ons aan de hoogtepunten van de Koude Oorlog herinneren, is precies wat deze documentaire doet, beginnend met de ontwikkeling van de eerste atoombom tot de verspreiding van kernwapens.

Net zoals de zusterdocumentaire Turning Point: 9/11 and the War on Terror de terreuraanslagen van 9/11 in beeld brengt, krijgen we hier de bekende klassiekers: het Manhattan-project, het einde van de Tweede Wereldoorlog en de atoombommen op Japan, de communistenjacht van McCarthy, de val van de Berlijnse Muur, de ineenstorting van de Sovjet-Unie met het verhoopte einde van de Koude Oorlog en de opkomst van Vladimir Poetin en de Russische invasie in Oekraïne.

Alle vrij objectief en niet-vooringenomen belicht, maar zoals meestal bekeken vanuit het perspectief van de overwinnaars. Tijdens de rakettencrisis in Cuba in 1962 met de nagelbijtende confrontatie tussen John F. Kennedy en Nikita Kroetsjev stuurde Fidel Castro een brief aan Sovjet-leider Kroetsjev waarin hij suggereerde dat de Sovjet-Unie als eerste kernwapens moest inzetten voordat de Amerikanen hun atoomwapens tegen de Sovjet-Unie zouden gebruiken.

Een ‘pre-emptive strike’, aldus CIA-officier Brian Latell in de serie, die er wel ‘vergeet’ bij te vertellen dat Castro vermoedde dat Cuba binnen 24 tot 72 uur door de Amerikanen zou worden aangevallen en die eerste preventieve nucleaire aanval aanraadde voor wanneer de invasie van Cuba een feit zou zijn.

Geen schaakspel, maar Russische roulette

Deze tot nadenken stemmende serie is een waarschuwing om lessen te trekken uit het verleden. ‘l’Histoire se répète’ is een algemeen erkend concept in de geschiedenis of is het eerder een min of meer berustende, relativerende verzuchting met het besef dat na de vele nucleaire dreigementen toch iemand ooit de rode knop zal indrukken?

Oorlogen werden vroeger dikwijls vergeleken met een schaakspel. Vandaag lijken ze meer op Russische roulette, vooral als je merkt hoe dikwijls de wereld al ontsnapt is aan een nucleaire holocaust. Niet alleen tijdens de Cubacrisis, maar ook door valse alarmmeldingen.

Op 26 september 1983 detecteerde het Sovjet-ruimtewaarschuwingssysteem ten onrechte dat er vijf Amerikaanse intercontinentale ballistische raketten waren gelanceerd. Dankzij de kalmte en het gezond verstand van Sovjet-luitenant-kolonel Stanislav Petrov, die besloot het alarm als een fout te behandelen, werd een nucleaire vergeldingsaanval voorkomen.

Vanwege die beslissing wordt Petrov vaak geëerd als ‘redder van de wereld’. Een echte, onvervalste held, ondanks het feit dat de Duitse chemicus Ron Kritzfeld de atoombom definieerde als een ‘wapen dat het heldendom overbodig maakt’.