Wat niet algemeen bekend is in stadje Dunkelblum, heerst als een vloek

In dit dorp hebben de muren oren, de bloemen in de tuin hebben ogen, ze draaien hun kopjes alle kanten uit om maar niets te missen, en het gras registreert elke stap die wordt gezet. Zo begint het boek Dunkelblum zwijgt.

Dunkelblum is met zijn poppenhuisjes Gods modelstadje, dat Hij samen met de duivel heeft gebouwd om de mensheid te vermanen. ‘Elke keer Hij van bovenaf naar binnenkijkt — alsof de huizen geen daken hebben — ziet Hij in bijna elk huis wel iemand vanachter het gordijn naar buiten staan gluren.’

Vloek

In Dunkelblum weten de oorspronkelijke inwoners alles van elkaar en de paar dingetjes die ze niet weten spelen een rol van belang: dat wat niet alom bekend is, heerst als een vloek. Van bij de eerste bladzijde leest dit boek als een thriller. Wat is daar in dit dorp gebeurd?

Auteur Eva Menasse maakt van haar inmiddels derde boek een intrigerend verhaal over schuldig stilzwijgen of het moeizaam verwerken van een donker verleden. Achter de keurige façade van dit Oostenrijks grensstadje schuilt een groot geheim dat alle Dunkelblumers met elkaar verbindt. Tot in de eeuwigheid zal wantrouwen blijven bestaan.

Meesterwerk

Eva Menasse vertelt het op een luchthartige wijze, met een satirische inslag: een literaire whodunit die algemeen lovend en op applaus onthaald werd. Een meesterwerk, nu al een tijdloze roman, volgens Die Zeit en terecht verkozen op de shortlist van de Europese Literatuurprijs 2023.

Niet voor niets staat het fictief dorpje Dunkelblum, aan de grens met Hongarije, symbool voor vele Oostenrijkse dorpen en steden. Een gruweldaad in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog, staat er in de flaptekst, waarover de inwoners sindsdien verbeten zwijgen. Dunkelblum staat daarmee model.

Stadskern

Ook in de beschrijving van het dorp zie je het zo voor je: een stadskern die bouwkundig en gevoelsmatig in tweeën gedeeld werd, schrijft Menasse. De eeuwenoude landelijke helft, gekenmerkt door kleine straatjes en verborgen hoekjes, witgekalkt en met blauwe of groene luiken, en de andere, gruwelijke doelmatige helft, roestvrij staal en siliconen, praktisch en afwasbaar, zoals de mensen destijds, in de tijd van de wederopbouw, ook innerlijk graag waren geweest. Menasse schrijft scherp.

Het verhaal speelt zich af gedurende drie perioden: het einde van de Tweede Wereldoorlog, in 1965 als met de nodige commotie de graftombe van adellijke graven in het dorp hersteld wordt en in 1989 ten tijde van de val van de Berlijnse muur. Er ontwikkelt zich een proces van verzwijgen, verzet en bedreigingen.

Macht

Zo ontstaat een boeiend uitgetekend en soms spottend portret van de burger in alle herkenbare kleinmenselijkheid en tegelijk een portret van de heersende machtsverhoudingen in het dorp. Ook al veranderden nog wel de seizoenen en de roklengtes, schrijft Menasse, ook al kwamen er steeds meer en steeds schreeuwerigere televisieprogramma’s, de tijd was er in feite blijven stilstaan. En dan verschijnt er een vreemdeling in het dorp. En wordt een stroomversnelling onafwendbaar.

Dunkelblum zwijgt (in een vertaling van Annemarie Vlaming) is een fijne, fascinerende schets van een fictief grensdorp, een fascinerende fantasie en scheppingskracht van een auteur die zichzelf ontdekt. Eva Menasse houdt ons een spiegel voor. Elke dorpsbewoner zal hierin elementen herkennen. La condition humaine à la Menasse.

Een boek om te koesteren en te herlezen.