Years and Years: de toekomst is nu

Weinigen worden op IMDb, de grootste filmsite ter wereld, geïntroduceerd als ‘Often described as a genius’. Het Wikipedia voor film behield die eer voor de 58-jarige Russell T. Davies, Engelands meest gevierde scenarist van succesvolle tv-series.

Geniale workaholic

Russell T. Davies is een genie, homoseksueel én workaholic. De eerste van de vijf episodes van zijn nieuwe tv-miniserie It’s a Sin (2021) ging op woensdag 5 mei in première op Canvas en meteen integraal op VRT NU. Het is een kroniek over vier vrienden tijdens de aidscrisis in Londen tussen 1981 en ’91.

Years and Years is nu te zien op Netflix en dateert van 2019. Daarvoor schreef hij een 35-tal tv-series. Kiest men daar de vijf interessantste uit, dan blijkt duidelijk dat Years and Years zowat de synthese is van zijn vroegere werk. Dark Season (1991) is een cult science-fictionserie over drie jongeren, onder wie Kate Winslet, die ontdekken dat hun klasgenoten duistere plannen hebben met hun computers. Queer as Folk (1999) gaat over twee jeugdvrienden die plezier maken in de homobars van Manchester tot een 15-jarige scholier hun wereld op zijn kop zet. De serie bracht de LGBT-wereld zo kleurrijk tot leven dat er ook een Amerikaanse versie kwam.

In 2005 begon Russell T. Davies de herneming van de populaire BBC sciencefictionserie over tijdreiziger Doctor Who, na een afwezigheid van zestien jaar. De daaropvolgende sciencefiction-dramaserie Torchwood (2006), de naam is een anagram van ‘Doctor Who’, is een relaas van de activiteiten van het fictieve Torchwood Institute dat zich bezighoudt met buitenaardse wezens. De miniserie A Very English Scandal (2018), tenslotte, vertelt het verhaal van de affaire-Thorpe. Jeremy Thorpe, de leider van de Liberal Party van 1967 tot 1976, moest dat jaar aftreden na aanhoudende geruchten over een homoseksuele relatie.

De toekomst is nu

In Years and Years recycleert de internationaal geprezen scenarist heel wat elementen uit zijn vorige series. Hij doet dat meer dan voortreffelijk. In deze markante 6-delige serie gaan drama en humor hand in hand. Ze volgt de Lyons uit Manchester, een doorsnee Engelse familie, gedurende zes episodes over een periode van vijftien jaar, vanaf 2019 tot 2034. En dat is heel slim. Acteurs en actrices hoeven immers niet te acteren onder een vracht make-up of vervangen te worden door een jongere of oudere versie.

We worden ook niet overstelpt door een futuristische Blade Runner 2049 of Matrix-iconografie. Wel door vertrouwde innovaties die iets meer geavanceerd blijken en toch nog vertrouwd overkomen. Zo is spraakassistent Siri geperfectioneerd tot Signor, een draadloos communicatiekanaal via hetwelk de familie Lyons communiceert. De keukenrobot wordt niet enkel meer voor het huishouden gebruikt, maar levert ook hand-mond-en-spandiensten.

De toekomst in Years and Years is met andere woorden heel herkenbaar. Veel meer Black Mirror dan Star Trek. Maar daarom niet minder angstaanjagend. Voor de oudste dochter Bethany is een perfecte technologie het hoogste streefdoel. Ze communiceert met haar ouders achter een digitaal masker met steeds veranderende emoji’s. Daardoor kan ze altijd haar echte gevoelens verbergen. Wanneer ma en pa de transformatiewensen van hun dochter begripvol aanhoren — ze vermoeden dat het ‘gewoon maar’ transgenderambities zijn van een toekomstige zoon — blijkt het om transhumane ambities te gaan. Bethany wil namelijk haar bewustzijn in de cloud uploaden om een totale digitale symbiose met haar computers te bereiken door cybernetische implantaten te plaatsen.

Efficiënte expositie

De eerste aflevering van Years and Years is een voorbeeld van efficiënte vertelling en doeltreffende expositie waarin de verschillende karakters vakkundig worden voorgesteld. De Lyons: twee broers, twee zussen en twee kinderen. Allen samen in het huis van de mater familias: Muriel Lyons (Anne Reid). Behalve de idealistische, wereldverbeteraar en activiste zus Edith (Jessica Hynes), kijken ze allen verwonderd naar een debat met Vivienne Rook (Emma Thompson), de extreemrechtse politica, kaliber Nigel Farage.

In een periode waarin Trump aan zijn tweede ambtstermijn begonnen is, Angela Merkel is gestorven en Elisabeth II eindelijk is opgevolgd, horen de Lyons plots het antwoord dat de populistische Vivienne Rook geeft op de vraag ‘Wat denk jij over de Palestijnse kwestie?’ En dat is erg kort: ‘I don’t give a fuck!’ Wat kunnen haar de Palestijnen en Israëli nu schelen!

Waar ze echter wel van wakker ligt, is of haar vuilniszak wel wekelijks wordt opgehaald. En of men niet langer op de stoep parkeert waar haar oude moeder met haar stok moet kunnen wandelen. En als je wil stemmen, kan dat alleen na het slagen voor een intelligentietest. Wanneer Vivienne haar viersterrenpartij opricht, nodigt ze tijdens de verkiezingen Lee Latchford Evans uit, van de Britse popgroep Steps, die hun naam te danken hebben aan hun danspasjes. Lee zelf leert Vivienne de pasjes aan en op de montage van Tragedy. Het kan niet symbolischer, zien we de familie Lyons stemmen.

De mojo van een nieuwe Bojo

Niet toevallig deelt Vivienne haar voornaam met de psychopathische, sadistische, vernielzuchtige, anarchistische punker Vyvyan Basterd met vier metalen sterren op zijn voorhoofd, uit de Britse sitcom The Young Ones. Wanneer zij uiteindelijk eerste minister wordt, is het niet moeilijk te raden wat haar reactie zal zijn op de het feit dat Rusland Oekraïne is binnengevallen. Daardoor is er een vluchtelingenstroom naar Engeland ontstaan.

Viviene kijkt naar de Britse geschiedenis voor een oplossing. Concentratiekampen waar migranten op een natuurlijke manier worden geliquideerd. Niet à la Endlösung, maar op de manier waarop de Britten het al deden tijdens de Boerenoorlog. Met als strategie: ‘Mum is the word’, absolute geheimhouding. Uiteindelijk geraakt Vivienne Rook, in tegenstelling tot die andere blonde Engelse premier Bojo, wél haar mojo kwijt wanneer haar snode plannen door onder meer de Lyons verhinderd worden.

Familiedrama

De vondst van de serie is natuurlijk dat dit familiedrama nu eens niet naar het verleden van een familie terugkijkt, maar ons zeer geloofwaardig en confronterend laat zien hoe het gezin Lyons reageert op de gebeurtenissen in een nabije, erg onstabiele wereld. Amerika heeft een nucleaire aanval op China gelanceerd. In de nasleep van de brexit beleeft Engeland een desastreus bankenfailliet. Naast de Oekraïense vluchtelingencrisis zijn er in Spanje en Griekenland revoluties uitgebroken. En in aflevering zes is er niet alleen een klimaatcrisis, maar tevens een kwaadaardig virus. Nee, niet covid-19.

Vertaald naar de familie Lyons betekent dit dat zoon Stephen, vertolkt door James Bond-acteur Rory Kinnaer, als financieel adviseur zijn spaargeld verliest wanneer de banken sluiten. En dat homoseksuele broer Daniel (Russell Tovey) zijn relatie met een Oekraïense vluchteling dreigt te verliezen als zijn geliefde gedeporteerd wordt. De strandscène waarin je lang niet weet wie nu verdronken is, het hoofdpersonage of diens geliefde, is een knap staaltje van vakmanschap.

Zus Edith geraakt besmet na de nucleaire aanval op een Chinees eiland. En als alleenstaande moeder zoekt zus Rosie (Ruth Madelay), pas later blijkt dat zij door spina bifida in een rolstoel zit, vertwijfeld naar een job. Daarbij komt dat Stephens vrouw Celeste, vertolkt door de bekende Britse, kale Afrikaanse T’Nia Miller, vermoedt dat haar man een affaire heeft. Stuk voor stuk bijzonder sterke acteerprestaties van alle acteurs en actrices. Die verlenen de serie ook een heel stuk extra geloofwaardigheid.

Een dystopische satire

Door hun diversiteit — jong-oud, hetero-homo, zwart-wit, validen en mindervaliden — houden de Lyons ons een spiegel voor. Dit door met een satirische blik en veel humor naar een niet erg fraai, soms apocalyptisch toekomstbeeld te kijken. In een interview verzekerde Russell T. Davies ons dat het hele toekomstgebeuren in Years and Years — zoals vaak in sciencefiction — een metafoor is voor vandaag. Wat we zien is immers stiekem al het nu, maar dan uitvergroot. ‘Het is echter de kunst niet te pessimistisch te worden van al die ellende!’