Zelenski: de clown tegen de tsaar

Vladimir Zelenski is sinds april 2019 de eerste president met een achtergrond van komediant. Reagan had een verleden als filmacteur en deed het uiteindelijk verre van slecht als president van 1981 tot 1989.

Miljoenen Russen kennen Zelenski omdat zijn producties ook op de Russische tv kwamen. In zijn satires had hij veel kritiek op de corruptie in zijn land, dat hierin bijna even hoog scoort als Rusland. In 2019 versloeg hij Joelia Timosjenko en de zittende president Porosjenko, tevens de rijkste oligarch, met 73% tegen 27%.

Zelenski werd toen beschuldigd van banden met oligarch Ihor Kolomosjki, ex-eigenaar van Privatbank, maar dat had weinig invloed op de uitslag. Hij kreeg al snel ruzie met Poetin, omdat hij drie pro-Russische tv-zenders van Viktor Medvedtsjoek, vriend van Poetin, uit de lucht had gehaald en beslag liet leggen op diverse bezittingen van die man. Zo had Poetin al een eerste reden om hem van de troon te stoten.

Holocaust

Zelenski werd geboren in 1978 in Kryvy Rih, een Russischtalige industriestad op 300 kilometer ten zuidoosten van Kiev. Zijn ouders zijn Joden: de vader is hoogleraar, de moeder ingenieur. Tijdens de Holocaust kwamen drie broers van zijn grootvader om (p. 27). In de jaren ’80 woonde het gezin vier jaar in Mongolië, waar zijn vader een hoge functie had. Tijdens en na zijn studies rechten werd hij komediant.

Tussen 1998 en 2003 woonde hij in Moskou en kwam daar veel op tv. In 2003 trouwde hij met zijn eerste liefde, Olena Kiyashko, leeftijdsgenote en uit dezelfde stad afkomstig. In 2004 werd hun dochter Oleksandra geboren en in 2013 hun zoon Kyrylo. In 2006 won hij de Oekraïense versie van ‘Dancing with the Stars’. In 2015 weerde het Oekraïense ministerie van Cultuur voortaan Russische artiesten en kunstenaars. Zelenski keurde dat af.

Eind 2013 begonnen de protesten op Maidan tegen president Janoekovitsj, omdat die weigerde het verdrag met de EU te tekenen. In februari 2014 vielen er zelfs 120 doden bij de betogingen. Janoekovitsj vluchtte naar Rusland. Poetin beschouwde dit als een staatsgreep (p. 44-47). In mei 2014 werd Porosjenko de nieuwe president. Maar in 2019 werd hij verrassend verslagen door Zelenski.

Westerse landen

Het Kremlin was niet blij, sprak zeer negatief over hem en Poetin weigerde hem te feliciteren. Toen al stationeerde hij tienduizenden soldaten aan de grens (p. 59). De vraag was nu of de nieuwe president als ‘dienaar van het volk’ de broodnodige politieke en economische hervormingen zou doorvoeren. Dat bleek moeilijk te zijn. Hij bezocht wel tientallen Westerse landen om de economische banden te versterken.

Hij kreeg veel kritiek omdat hij vrienden zonder ervaring, soms ook acteurs, op belangrijke posten zette. Hij had veel plannen: het kiesstelsel aanpassen, de corruptie bestrijden, de landbouw hervormen, de komst van buitenlandse bedrijven aanmoedigen, de braindrain indammen, de slechte wegen verbeteren, abortus en prostitutie legaliseren (p. 70). Er kwamen meer buitenlandse bedrijven, maar het parlement stemde tegen een verandering van het kiesstelsel en ook in de strijd tegen corruptie en tegen de oligarchen was zijn succes beperkt (p. 73-76, 87-88, 103). Bij de parlementsverkiezingen van juli 2019 haalde zijn partij 43% van de stemmen, wat goed was voor 60% van de zetels (p. 80).

Begin 2021 vaardigde hij een decreet uit om de Krim te bevrijden. Uiteraard waren de Russen weer woedend. Toen zou Poetin al gedacht hebben aan een aanval op Oekraïne (p. 83-84). De auteur vermeldt hier geen precieze bron. In oktober 2021 bleek uit de Pandora Papers dat ook Zelenski bedrijven had op de Britse Maagdeneilanden en op Cyprus, naast huizen in Oekraïne en een villa in Italië (p. 85). Zijn tv-optredens hadden dus goed gerendeerd.

Zelenski werkte fel op de zenuwen van Poetin door zijn inspanningen om lid te worden van de NAVO en van de EU, door in Oekraïne de restanten van het communisme te bannen (monumenten, straatnamen, symbolen), door op Facebook te zetten dat Oekraïne en Rusland slechts één ding gemeen hebben: een grenslijn van 2.000 kilometer.

Donbas

Grote zorgen had hij met de separatisten in de Donbas, een gebied van 50.000 vierkante kilometer, zo groot als Nederland en Vlaanderen samen. Hij kreeg kritiek omdat hij gevangenen ruilde met Rusland, waaronder een getuige van de MH-17-ramp, waarbij de 298 inzittenden allemaal neergeschoten werden door de opstandelingen en ook leden van de oproerpolitie die moorden hadden begaan. En ook omdat hij aanklagers ontsloeg die wilden bewijzen dat de Russische regering betrokken was bij de ramp.

Ook zijn strijd tegen corona stuitte op veel lokale weerstand: men wou niet weten van het sluiten van bedrijven en van andere lockdownmaatregelen. Hij kreeg ook niet voldoende vaccins en weigerde de Russische, wat veel inwoners hem kwalijk namen. Gevolg: op het einde van 2021 steunde nog slechts 25% hem in plaats van de 73% van 2019 (p. 103-105).

In januari 2022 waarschuwden Biden, Blinken en de NAVO Zelenski dat Rusland ging binnenvallen, maar hij bleef ontkennen. Op 24 februari viel Poetin dan aan, zogezegd om Russische burgers in Oekraïne te beschermen en om het ‘neonazistisch’ regime te ontmantelen. En opnieuw eiste hij dat het nooit lid mocht worden van de NAVO, die zich tegen de afspraken van 1990 in wel had uitgebreid tot aan de Russische grens (p. 111-114).

Wagner Group

Op 26 februari stelden de VS dan voor om Zelenski naar een veiliger plek te brengen, omdat de Wagner Group en Tsjetsjeense huurlingen hem wilden vermoorden, maar hij bleef bij zijn volk. Op 16 maart riep hij het Amerikaans Congres op om nog meer te doen om Rusland te stoppen. En het Internationaal Gerechtshof in Den Haag beval Rusland de oorlog onmiddellijk te stoppen en zei dat het geen geldige reden had om hem te beginnen (p. 130-147).

De auteur vergelijkt de vastberadenheid van Zelenski met die van Churchill in juni 1940 (‘We shall never surrender’) en met De Gaulle in mei 1940. Hij dwingt nu overal respect af en is momenteel de prominentste politicus van Europa. Maar het Russische leger is vijf keer groter en heeft nog twee miljoen reservisten: de kans dat Oekraïne wint is dus erg klein (p. 174-175).

Beoordeling

Croonenberg heeft een vlot leesbare biografie geschreven van een man die dankzij Poetin dagelijks de wereldpers haalt en eindeloos veel supporters heeft. Er staan ook enkele mooie toespraken in. Het is geen wetenschappelijke biografie met voetnoten en verwijzingen naar andere bronnen. De auteur lijkt eraan te twijfelen (p. 112-114) of de Amerikanen in februari 1990 wel beloofd hebben om de NAVO niet uit te breiden richting Rusland.

Hij kan deze bron raadplegen die bevestigt dat Baker het toen beloofd heeft aan Gorbatsjov en Sjevardnadze. Het staat te lezen in Joshua Itzkowitz Shifrinson ‘Deal or no deal. The end of the Cold War and the US offer to limit Nato expansion’, in ‘International Security’, vol. 40, no. 4, Spring 2016, p. 30: ‘… that NATO forces would not move eastward’ en ‘… that there would be no extension of NATO one inch into the east if Germany reunified within NATO‘.

En de Wolfowitz-Doctrine van 1992 had hij uitgebreider mogen uitleggen (p. 113). Nog een detail: op pagina 27 geeft hij de indruk dat de grootvader van Zelenski vermoord werd door de nazi’s, maar het waren zijn drie broers. Ik vond slechts één drukfoutje: ‘minister’ moet ministerie zijn. Het kaartje achteraan bevat te weinig plaatsnamen: enkel Kiev, Loegansk, Donetsk en de Krim. Dat hadden er veel meer moeten zijn. Maar het boek is zeer welgekomen om de man te begrijpen die we dagelijks op tv en in andere media zien.

ZELENSKY is deze week ons boek van de week: u vindt het in onze webwinkel, een week lang tegen een tijdelijke voordeelprijs!