Zelensky, de biografie: van komiek tot oorlogspresident

De auteur van deze ‘biografie’ is een Oekraïense journalist, tv-presentator en medewerker van ‘Deutsche Welle’. Eerder schreef hij al boeken over andere Oekraïense politici: Joesjtsjenko, Janoekovitsj en Timosjenko.

Het boek verschijnt in 16 talen en het is eerder een overzicht van de politieke gebeurtenissen van de laatste twintig jaar dan een ‘biografie’. Daarvoor kun je terecht bij Don Croonenbergs Zelensky. De clown tegen de tsaar

Russische inval

Het begint met de Russische inval van 24 februari. Dat was een invasie waarin de president niet wou geloven, ondanks de Amerikaanse en Britse waarschuwingen. Zelensky wou Kiev ook niet verlaten, ondanks het Amerikaanse aanbod en tien moordpogingen (p. 12). Voor het eerst werden alle Oekraïners verenigd tegen een buitenlandse agressor. De auteur spreekt al van een overwinning (p. 13), maar zo ver is het helaas nog lang niet.

In 2019 won Zelensky onverwacht de presidentsverkiezingen met 73% tegen 24% voor zittend president Porosjenko. Trump feliciteerde hem, Poetin niet. Het voorafgaand debat in het stadion van Kiev werd bijgewoond door 20.000 toeschouwers en uitgezonden op 150 tv-zenders. Zelensky deed wat Macron hem had voorgedaan: hij hoorde niet bij een landelijke partij en blies heel het systeem op.

Dienaar van het Volk

Bij de parlementsverkiezingen van 21 juli 2019 haalde zijn partij ‘Dienaar van het Volk’ verrassend 43% of de meerderheid van de zetels. Vele verkozenen waren laag opgeleid en vatbaar voor steekpenningen (p. 35).

Pas op p. 49 vernemen we terloops dat Zelensky in 1978 geboren werd in Kryvy Rih, een industriestad van ijzererts en staal (nu van Arcelor Mittal). Zijn grootvader diende tijdens de oorlog in het Rode Leger tegen de nazi’s. Eén van zijn eerste problemen was het beëindigen van de oorlog in de Donbas (2014-2022). Daarvoor kwamen Zelensky, Merkel, Macron en Poetin bij elkaar in Parijs in december 2019. Helaas zonder resultaat. Poetin bleef doen alsof Rusland er niets mee te maken had: ‘Nas tam njet/Wij zijn daar niet’.

Geloof verloren

Een ander probleem was het ontslag van topmedewerkers, die al snel niet meer geloofden in de president. Tussendoor krijgen we veel informatie over de prestaties van Zelensky als acteur. Daar bewees hij al begaafd te zijn en in team te kunnen werken.

Bij zijn verkiezingsbeloftes hoorde ook: geen vriendjespolitiek, maar competente mensen. Toch deelde hij hoge functies uit aan vrienden. Zo werd de familie Porosjenko opgevolgd door de familie Zelensky of beter gezegd: door zijn vrienden uit de showwereld. De schrijver noemt ook hun namen en hun functies (p. 88-91).

Hij veranderde Oekraïne weinig of niet: de oligarchen Kolomojsky, Achmetov en Pintsjoek bleven machtig, de omkoperij verdween niet, corrupte ambtenaren bleven op hun post, parlementsleden van zijn partij werden beschuldigd van het aannemen van steekpenningen. Toen zijn topmedewerker Serhi Sjefir de invloed van de oligarchen wilde indammen, werd zijn auto beschoten (september 2021). De aanslagplegers en hun opdrachtgevers zijn nog niet opgespoord (p. 115-116). Mogelijk omdat Zelensky, dankzij Kolomojsky, was opgegroeid tot megaster en van hem vele miljoenen had gekregen via offshore-bedrijven, wat aan het licht kwam in de Pandora Papers (p. 119). Maar Zelensky gaf de door Porosjenko genationaliseerde Privatbank niet terug aan Kolomojsky.

Drugsverslaving

Tijdens de kiescampagne werd Zelensky ook beschuldigd van drugsverslaving, iets wat Poetin herhaalde na zijn inval. Maar er is nooit een bewijs geweest. Zoals er ook geen bewijs bestaat dat oligarch Achmetov met Russische hulp een staatsgreep voorbereidde, wat Zelensky beweerde in 2021 (p. 196-197).

Het boek vertelt ook over de spanningen tussen Zelensky en de Tsjetsjeense leider Kadyrov, wiens mannen een aanslag wilden plegen op Zelensky (p. 92-95).

Het laatste hoofdstuk beschrijft de Russische oorlogsmisdaden in Boetsja: meer dan 300 mensen liggen er in massagraven, meisjes werden er verkracht voor de ogen van hun ouders. Het leek wel of de jaren 30 terug waren met de Holodomor (uitroeien door honger) en het liquideren van Oekraïense intelligentsia. In dit hoofdstuk en in de epiloog toont Roedenko wel veel respect voor Zelensky (p. 198-206). Het boek eindigt op 17 april 2022.

Geen biografie

Dit boek is dus geen biografie, hoogstens een politieke. Het gaat vooral over de Oekraïense politiek en showbusiness van deze eeuw, de intriges in de politiek en de voornaamste personages in beide.

De auteur is kritisch, ook voor Zelensky: ‘Hij wist niet hoe de staatsinstellingen werken’ (p. 59) en ‘Hij was erg zwak in zowel economie als staatsbestuur’ (p. 68-69). En minister worden kan ook via het bed (p. 35).

Roedenko toont dat de situatie in Oekraïne veel ingewikkelder was en is dan wij hier vermoedden, dat de zwakke regeringen niet veel presteerden en soms maar één jaar aanbleven en dat de ministers vaak banden hadden met de oligarchen. Het gaat er dikwijls onbeleefd aan toe en de rijkdom aan scheldwoorden is er groot.

Overwinning op de Russen?

Het boek staat ook vol met voor ons onbekende eigennamen uit de politiek en de showwereld. Gelukkig vind je achteraan een verklarende namenlijst. Een kaart met de plaatsnamen ontbreekt. De volgorde van de 38 hoofdstukjes is niet chronologisch, maar eerder rommelig. De auteur spreekt geregeld (p. 13, 185, 195,197, 203 en 205 ) over de overwinning van zijn land op de Russen. Dat is erg voorbarig.

Het voetbalstadion in Kiev heet ‘Olympisch’ (p. 20-21, 129), hoewel er nooit Olympische Spelen hebben plaatsgevonden, wel een Europees kampioenschap voetbal. De voetnoten zijn afkomstig van de vertalers, maar ze zijn zeer nuttig. Die vertaling is blijkbaar niet uit het Oekraïens, maar uit het Frans: op p. 214 en 221 staat in de namenlijst bij de dames nog ‘née’ in plaats van ‘geboren’.

Er staat maar één drukfoutje in: p. 200 : ze ‘overredden’. Bij vele data moet je zelf het jaartal toevoegen. Op p. 111 zit de Georgisch-Oekraïense politicus Saakasjvili sinds 2 oktober 2021 in de gevangenis in Georgië, op p. 191 is hij op vrije voeten. Ik vrees dat hij nog vast zit.

Samengevat: het boek zou beter heten: ‘Een kritisch beeld van de Oekraïense politiek’ en zeker niet ‘De biografie’.