Zwerven langs de limes: op zoek naar het Romeins-christelijke verhaal van Europa

Van de muur van Hadrianus tot een cavalariefort in Jordanië en een klooster in Marokko: meer dan vijftien jaar lang trok classicus en essayist Luc Devoldere langs de randen van het Romeinse Rijk. Hij ging als een nieuwerwetse keizer Hadrianus de Romeinse forten van weleer aan de buitengrenzen inspecteren. Zwerven langs de limes is een indrukwekkend verslag hoe Romeinse en christelijke waarden nog altijd rondspoken in de huidige Europese Unie zonder haar echter vandaag nog vleugels te geven.

Het eindverdict van Devoldere is dan ook snoeihard: ‘Europa is vandaag de dag een schiereiland, een aanhangsel van Azië. Het straalt geen macht uit, omdat het vasthangt aan regels die macht beknotten.’ Voor hij tot die conclusie komt, leidt Devoldere in zijn intellectuele geschiedenis van het oude Europa de lezer rond langs de grenzen van het Romeinse Rijk. Met een verbluffende historische bagage weet Devoldere de ijkpunten van onze beschaving weer op scherp te zetten. Tegelijk hangt er een melancholische glans over zijn erudiet sporenonderzoek.

Is Devoldere de laatste Romein? Nee, beweert hij zelf. De Duitse schrijver Ernst Jünger die soeverein-stoïcijns de honderd haalde en de hele twintigste eeuw meemaakte, komt die eer toe. Of de Franse journaalauteur Henri de Montherlant die uiteindelijk in 1972 zelfdoding pleegde en voor wie Devoldere als lucide dagboekschrijver altijd al een boontje heeft gehad.

Vieze druppel

Rome, of misschien beter ‘het idee Rome’, was een politieke constructie die Europa is blijven beheksen: van in de klassieke oudheid tot het Heilige Roomse Rijk en de Europese Unie vandaag. Kuierend langs de uiterwaarden van dat glorieuze verleden spit Devoldere in eerste instantie de grote lijnen van die geschiedenis terug uit.

Maar zelfs voor kenners diept hij ongekende schatten op. Of had u al gehoord van de laconieke verzen van de Alexandrijnse leraar-dichter Palladas: ‘Wil je de waarheid horen? / Uit tuchteloze geilheid, / uit één vieze druppel / ben je geboren.’ En hij is ook niet vies van de betere toeristische tips. Wie bijvoorbeeld een bezoek plant aan het Pantheon in Rome kan het aanschuiven voorkomen door er op zondag naar de kerkdienst te gaan waar maar enkelingen present voor tekenen.

Vergane glorie

Beginnen doet hij langs de beroemde muur van Hadrianus waar hij nog de intacte versie van de fotogenieke esdoorn te zien krijgt die ondertussen door onverlaten werd neergehakt. Van daar uit gaat het via Nederland en de Rijn naar Duitsland en via de Donau tot aan de Zwarte Zee.

Onderweg moet hij geregeld constateren dat de kennis over die vergane glorie ver te zoeken is. Devoldere reconstrueert het grondplan van die Romeinse beschaving: de stabiele en pragmatische stedenbouwkundige ordening en het comfort van de huisvesting (vloerverwarming, stromend water). Maar natuurlijk ook met aandacht voor het meestal rationele, planmatige beleid én de bereidheid om nieuwkomers te integreren en burgerrechten te geven. En ja, de critici die Romes imperialisme brandmerkten, krijgen ook een stem.

Rode dakpannen

Knap hoe hij daarbij via persoonlijke associaties de fascinatie van die Romeinse beschaving in beeld brengt. In Keulen heeft hij het met de historicus Henri Pirenne in gedachten over de aantrekkingskracht van de rode dakpannen van de Romeinse villa’s op de Germaanse outsiders aan de andere oever van de Rijn: ‘Vanaf dat ogenblik hadden ze geen ander verlangen meer, beweerde hij, dan in dat rijk binnendringen. Niet om het te vernietigen, maar om aan het behaaglijke leven binnen de grenzen ervan deel te kunnen nemen. Is het voor Afrikanen die vandaag de dag in hun savanne op hun smartphones staren anders?’

Er zijn te veel hoogtepunten in Devolderes historisch-filosofisch reisjournaal om op te sommen maar zijn verblijf in het Marokkaanse klooster van Midelt beklijft het meest. Na de Balkan en het Midden-Oosten eindigt Devoldere in Noord-Afrika waar het christendom in de vierde en vijfde eeuw mee dankzij de Vandalen voet aan wal kreeg. Vandaag is daar door de islamisering vanaf de zevende eeuw nog weinig of niets van te merken. Het islamistisch terrorisme van IS is het laatste dieptepunt in de vernietiging van christelijke enclaves die maar mondjesmaat stand houden.

Weerbaarheid

Op het einde van zijn beschavingsinspectie doet Devoldere het Italiaanse eilandje Ventotene aan waar eminente Romeinse ballingen ooit verbleven. Julia, enig kind van Augustus, werd er door haar vader naar toe gestuurd. Devoldere strijkt er neer samen met het kruim van de Europese Unie, onder wie Guy Verhofstadt, dat er zich komt bezinnen over de relevantie van het Imperium Romanum voor de EU van vandaag.

Ook daar pleit Devoldere voor meer Europese weerbaarheid: ‘Politieke constructies kunnen naar mijn idee niet overleven als ze hun eigen identiteit, en dus een soort fixatie op een zelfbeeld, en hun territorium niet verdedigen tegen het vreemde en vijandige.’

Canon van onze beschaving

Heel toepasselijk en actueel sluit hij af met Kant én Machiavelli in één adem te vernoemen: ‘Europa moet ook naast zijn waarden, waarmee het deugdpronkend zwaait, zijn belangen durven erkennen. (…) Het moet zich bewapenen. Het moet een verhaal ontwikkelen over wat het samenhoudt.’

Dat Romeins-christelijke verhaal vertelt Devoldere in Zwerven langs de limes op een ronduit magistrale manier die minstens evenwaardig is aan internationale bestsellers, zoals Heerschappij van Tom Holland of De wereld van Simon Sebag Montefiore. Devolderes levenswerk kan zonder meer als de persoonlijk doorleefde canon van onze westerse, Europese beschaving gelden.

Doorbraak interviewt binnenkort ook auteur Devoldere over zijn nieuwe boek. Houd de website dus goed in de gaten.