Rijk der vrijheid of gouden kooi?

De opluchting is enorm en een loodzware last valt van de schouders van zij die streefden naar vrijheid voor de Catalaanse politieke gevangenen. Voor Carme Forcadell, Jordi Cuixart, Joaquim Forn, Oriol Junqueras, Dolors Bassa, Raül Romeva, Josep Rull, Jordi Turull en Jordi Sànchez is de conditionele vrijheid er eindelijk na een lange en zelfs vernederende lijdensweg. Maar laat die opluchting niet overgaan in bejubeling van eerste minister Pedro Sánchez die met de gratie, niet amnestie (!), slechts het absolute minimum doet.

Geen amnestie

Met gratie wordt immers de straf van de negen Catalaanse politieke gevangenen slechts kwijtgescholden. Eerherstel zullen ze niet krijgen. Daarvoor zou er amnestie nodig zijn, en dat is voor Sánchez en zijn aanhangers in de Cortes Generales een stap te ver en dus onder geen beding mogelijk. Een terugkeer voor Carles Puigdemont, voormalig president van de Generalitat de Catalunya, en sinds eind 2017 in zelfverbanning in België, zit er dus ook niet onmiddellijk in. Zijn beroep, samen met dat van twee anderen tegen de opheffing van de parlementaire immuniteit, is ook nog hangende.

De beslissing van Sánchez werd eerst eerder lauw ontvangen aan Catalaanse zijde waar zowel Pere Aragonès, huidig Catalaans president, als Oriol Junqueras, gevangen partijleider, hun voorkeur voor amnestie uitspraken, maar na hun vrijlating slaakten alle negen wel enige vreugdekreten. ‘Het is een dag van vreugde’, omschreef Carme Forcadell het.

De negen Catalaanse politieke gevangenen zijn dan wel op vrije voeten, maar in de ogen van de Spaanse staat zullen ze criminelen blijven en dus ook niet mogen deelnemen aan het politieke proces.

Die fatale maand oktober in 2017

Wie herinnert er zich de beelden van 1 oktober 2017 niet? Voor zij die het recht op zelfbestuur nastreven staan ze op het netvlies gebrand. Waterkanonnen, rubberen kogels, traangas en buitensporig fysiek geweld van de Spaanse ordediensten. De Policía Nacional en de Guardia Civil stonden paraat om op franquistische wijze de Catalaanse onafhankelijkheidsaanhangers op hun plaats te zetten en de ‘nationale orde’ te verdedigen. Volgens de Catalaanse Gezondheidsdienst zouden uiteindelijk 1.066 burgers, 11 agenten van de Policía Nacional en de Guardia Civil, net als één agent van de Mossos d’Esquadra, de Catalaanse lokale politie, gewond raken.

‘Disproportioneel en onverantwoord’ zo vonden Amnesty International en Human Rights Watch, waarna ook de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties publiekelijk zijn bezorgdheid uitte.

Ondanks de herhaaldelijke eisen én dreigementen van de Spaanse overheid bij monde van toenmalig regeringsleider Mariano Rajoy riep Catalonië op 27 oktober 2017 na ratificering door het Catalaans parlement de onafhankelijkheid uit en hervormde zich als de Catalaanse Republiek. Het sprookje zou niet lang duren. Dezelfde dag nog werd democratisch verkozen regeringsleider Carles Puigdemont uit zijn ambt ontzet en werd de Catalaanse autonomie opgeschort op basis van artikel 155 van de Spaanse grondwet. Spanje ging als het ware 60 jaar terug in de tijd naar de tirannie van Franco en zijn onderdrukking van regionale overheden.

Politisering van justitie

Jordi Cuixart, Carme Forcadell, Joaquim Forn, Oriol Junqueras en Jordi Sànchez zaten uiteindelijk twee jaar in voorhechtenis terwijl Raül Romeva, Dolors Bassa, Josep Rull en Jordi Turull het met ‘slechts’ 20 maanden moesten doen. De drie resterende medebeklaagden, Meritxell Borràs, Carles Mundó en Santi Vila, mochten hun proces in vrijheid afwachten.

Op 14 oktober 2019 zouden negen van de twaalf beklaagden uiteindelijk strafrechtelijk veroordeeld worden voor opruiing en vier van hen ook voor misbruik van overheidsgelden. De negen kregen zware straffen opgelegd, schommelend van 9 tot 13 jaar gevangenisstraf en de daaropvolgende ontzetting uit de politieke rechten. Drie van de beklaagden kwamen ervan af met burgerlijke ongehoorzaamheid en moesten een geldboete van 60.000 euro betalen. De absurde aanklacht van rebellie werd voor geen van de twaalf weerhouden.

Het juridisch systeem werd gepolitiseerd en misbruikt om dissidenten de mond te snoeren en vooral om angst in te boezemen. De mensenrechten werden genegeerd en de Spaanse machine ploeterde rustig verder.

De huidige politieke realiteit

De opmars van de radicaal rechtse partij Vox en het dood gewaand falangisme veroorzaken angst in Spanje. Zeker aan linkse zijde van het politieke spectrum waar de socialistische PSOE (Partido Socialista Obrero Español) onder het leiderschap van Pedro Sánchez al enkele jaren de plak zwaait. De opiniepeilingen zijn echter sinds enkele maanden op z’n minst verontrustend te noemen voor de Spaanse socialistische partij. De centrumrechtse Partido Popular (PP) is aan een opmars bezig en springt over de regerende partij, Vox blijft sterk staan en schommelt rond de 15% en consolideert dus haar verkiezingsresultaat van 2019.

Ere wie ere toekomt, de beslissing van de eerste minister zal zijn positie in de peilingen zeker geen goed doen. De plannen van Sánchez maken hem allerminst populair aan de rechterzijde die hem politieke capitulatie verwijt om zijn eigen hachje te redden. De PSOE heeft immers de Catalaanse onafhankelijkheidspartijen nodig om zijn parlementaire steun in de Cortes Generales te waarborgen.

Sánchez en Aragonès hebben zich al publiekelijk voorgenomen om de wegens corona onderbroken gesprekken te hervatten, en in dialoog te blijven treden. Is dit de oplossing? De kans is klein. In een Spanje waar het recht op zelfbestuur met de voeten wordt getreden en het juridisch systeem wordt aangewend om andersdenkenden te bestraffen zal er meer nodig zijn dan dialoog.

De weg voorwaarts…

Het recht op zelfbeschikking en het referendum van 1 oktober 2017 dienen te worden erkend. Voor de negen vrijgelaten politieke gevangenen is amnestie de enige stap voorwaarts en als dusdanig dienen ook de politieke rechten van alle negen gevangenen in ere te worden hersteld. Zij die in onvrijwillige ballingschap vertoeven moeten het recht op terugkeer naar hun thuisland verkrijgen zonder angst op politieke vervolging. Onafhankelijkheid in de absolute en universele betekenis van het woord, en respect voor democratisch verkozen vertegenwoordigers, of zij nu zetelen in het Catalaans of in het Europees parlement.

Zoals de 28ste president van de Verenigde Staten Woodrow Wilson ooit oreerde: ‘Self-determination is not a mere phrase. It is an imperative principle of action, which statesmen will henceforth ignore at their peril.’