Rik Van Cauwelaert: ‘Angela Merkel heeft geen puinhoop aangericht’

Een tijd geleden schreef Gideon Rachman in de Financial Times over het grote probleem dat Europa heeft met Afrika en het Midden-Oosten. ‘Daar leven heel jonge bevolkingen die in beweging kunnen komen’, schreef Rachman. ‘Dat zal niet worden geaccepteerd in onze samenlevingen, maar om hen te stoppen zullen we dingen moeten doen die veel van onze illusies over wie wij zijn zullen verbrijzelen’.

Dat die jonge bevolkingen in beweging zijn gekomen en dat onze illusies misschien niet verbrijzeld maar minstens geschaafd zijn, weten we intussen. Wat Rachman aangaf, vormt ook de aanzet van het boek Continent zonder grens dat staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken schreef samen met zijn medewerker Joren Vermeersch, en dat hier vanavond in het licht wordt gegeven.

Toen hij mij een paar maanden geleden vroeg om hier vanavond enkele bedenkingen te formuleren bij Continent zonder grens, heb ik de staatssecretaris naar waarheid geantwoord dat hij toch wel wist dat wij over een aantal zaken van mening verschillen. Dat ik hier sta, geeft aan dat de staatssecretaris van Asiel en Migratie een meningsverschil niet uit de weg gaat.

Twitter

Een van die meningsverschillen gaat over het gebruik van een communicatiekanaal als Twitter, waarvan ik vind dat elk regeringslid het met mate en met de nodige terughoudendheid zou moeten hanteren. Zeker voor wie zich begeeft op een delicaat en bijzonder ingewikkeld beleidsterrein als asiel en migratie, waar voortdurend moet worden gezocht naar de rechtmatige toepassing van justitie en mensenrechten.

Wie zich dan op Twitter begeeft met de strijdlust van een bokser die bij de eerste ronde uit zijn hoek stormt, dreigt weleens in de communicatieproblemen te komen. Wat de staatssecretaris meermaals is overkwam.

Wir schaffen das

Maar er is een grondiger meningsverschil over een kwestie die in het boek aan bod komt. Iedereen kent intussen de Wir schaffen das-uitspraak van de Duitse kanselier Angela Merkel tijdens haar persconferentie eind augustus 2015, toen eindeloze stoeten van haveloze asielzoekers door de Balkan trokken richting Oostenrijk en Duitsland. Die uitspraak zou volgens Theo Francken aan de basis liggen van de migratiecrisis die Europa momenteel doormaakt. N-VA-voorzitter Bart De Wever had het onlangs nog over ‘de puinhoop’ die Merkel had aangericht.

Merkel heeft achteraf, eind 2015, tijdens het congres van de christendemocraten in Karlsruhe die boodschap herhaald en toegelicht. Zij had op dat moment geen andere keuze dan de asielzoekers binnen te laten. De Duitsers werden in die dagen in heel Europa als hardvochtig afgeschilderd – de verwijzingen naar het naziverleden waren niet van de lucht –  omwille van hun stugge houding in de Griekse crisis en in de eurocrisis.

Door met haar Wir Schaffen das de Duitse grenspoorten tijdelijk open te zetten, wist Merkel een groter asieldrama te voorkomen. Een puinhoop heeft ze niet aangericht. De Europese migratieaanpak wás al jaren een puinhoop. En dat blijkt ook uit de lectuur van het boek van staatssecretaris Francken.

In 2014 al, een jaar voor die stellige Wir schaffen das, werd de situatie in Griekenland als ‘hels’ omschreven. Vier jaar eerder nog, in 2010, werd in het dorpje Sidero, langs de Griekse oever van de rivier Maritsa, een massagraf ontdekt met de lijken van 200 vluchtelingen die de oversteek vanuit Turkije niet hadden overleefd.

In 2004 – Theo Francken was toen nog een pas afgestudeerde, anonieme medewerker van de N-VA-Kamerfractie – trok een Knack-verslaggeefster (Anna Luyten) naar Lampedusa om daar de afschuwelijke verhalen van vluchtelingen en migranten op te tekenen. In 2006 werd daar een eerste opvangcentrum gebouwd, dat al gauw overvol raakte en door de VN als een humanitaire schande werd bestempeld.

Pas in 2013 zou Commissievoorzitter José Manuel Barroso zich de moeite getroosten om naar Lampedusa te reizen, om er de situatie te inspecteren. Hij werd er uitgejouwd door de eilandbewoners. Bij zijn terugkeer beloofde Barroso veel, maar er gebeurde niets. Intussen hadden de Italianen wel al een financiële deal gesloten met het regime van de Libische dictator Kadhafi om de Afrikaanse vluchtelingen en migranten tegen te houden. Het was het begin van de asiel-afperserij niet alleen door Libië, maar later ook door Turkije, Soedan en Mali en andere parels aan de kroon van de democratie. Theo Francken vertelt in zijn boek over de Europese vergaderingen waar dat soort afspraken werd gemaakt – afspraken waarmee Europa zich een goed geweten koopt.

Avramopoulos

Hebt u ooit gehoord van Dimitris Avramopoulos? Nee? De man is nochtans de Europese evenknie van Theo Francken, want Europees Commissaris voor Migratie. Deze Griekse politicus leidt in Brussel een onopvallend bestaan, zelfs in volle migratiecrisis. Zijn naam komt nauwelijks voor in het boek van Theo Francken.

Bij zijn aantreden in september 2014 hield Avramopoulos een hooggestemde uiteenzetting in het Europees Parlement. Daar had hij het erover dat Fort Europa geen oplossing was. Europa zou volgens hem de migranten moeiteloos integreren, want door de vergrijzing heeft het nieuwe werkkrachten nodig. Te allen tijde moest het recht op non-refoulement – het niet terugdrijven van de migranten –  overeind blijven, stelde Avramopoulos.

En Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker bevestigde: ‘Mensen in nood negeren, dat is niet Europa.’ De verklaringen van Avramopoulos en Juncker klonken hartversterkend. Alleen strookte die indruk niet met de werkelijkheid. Want zwaaiend met de eigen waarden is het welgestelde Europa in het verleden altijd vindingrijk geweest om de hongerlijders, de radelozen en de rechtelozen buiten de poorten te houden.

Dat zou snel blijken. Weinige maanden later klonk het ineens heel anders en moesten volgens Avramopoulos de migranten die via Griekenland en Italië waren binnengeslopen worden teruggedreven naar die landen. Te laat reageerden Avramopoulos en anderen op de toestroom via de Turkije-route naar de Griekse eilanden.

Een pijnlijk hoogtepunt van Europese onmacht was de aankomst in 2015 van meer dan een miljoen vluchtelingen. Sommigen onder hen kwamen uit de Syrische oorlogsgebieden, mensen voor wie de humanitaire verplichtingen gelden. Anderen bleken arbeidsmigranten zonder papieren op zoek naar een beter leven.

Mensensmokkel

Volgens verslagen van Interpol en Europol streken mensensmokkelaars die de vluchtelingenstroom strak organiseerden in 2015 alleen al een winst op van ruim 5 miljard dollar. Terwijl de Europese Unie nagenoeg hetzelfde bedrag uittrok voor het EU Emergency Trust Fund for Africa om enkele Afrikaanse staten financieel bij te staan en op die manier ‘de oorzaken van de clandestiene migratie weg te nemen’. Maar het is niet omdat het geld met dat doel wordt betaald dat het ook daarvoor wordt gebruikt. De vluchtelingen bleven in elk geval komen, soms langs andere invalswegen.

Vandaag is mensensmokkel wereldwijd een van de winstgevendste criminele activiteiten. De jaarlijkse opbrengst ervan wordt geraamd op ruim 150 miljard dollar. Dat is een voorzichtige schatting, want sommige instanties begroten de opbrengst merkelijk hoger.

Als de Europese Commissie haar belofte houdt, zal de Europese grensbewaker Frontex tegen 2020 worden voorzien van duizenden bijkomende manschappen en van nieuw materieel, vliegtuigen, schepen uitgerust met de nodige elektronisch tuigage. Al dat materieel is gericht op het opsporen en terugdrijven van dompelaars die zich met boten over de Middellandse Zee wagen, om daarna, als ze niet worden opgepakt, rond te hangen op parkings langs Europese snelwegen, en te overnachten in stadsparken, in ondergrondse garages of in maisvelden.

Advocaten

In zijn boek beschrijft Theo Francken zijn voortdurende confrontatie met de advocaten van de opgepakte migranten en van afgewezen asielzoekers, met de ngo’s en burgerorganisaties, met het gerecht ook. Al zijn medespelers op dit terrein – sommigen zullen zeggen tegenspelers – vervullen hun rol zoals die hen binnen een rechtsstaat is toegemeten. Ongetwijfeld wordt daarbij de naleving van de mensenrechten en het juridisch verzet vaak op een bijzonder rekbare wijze gehanteerd. Voor een staatssecretaris die hiermee moet handelen, kan dat bijwijlen zeer slopend en tijdrovend zijn, en politiek zelfs moeilijk verteerbaar. Vandaar de verzuchting nu en dan, dat het asielbeleid een hopeloze zaak is geworden.

Maar ik ben ook niet zo zeker dat de Australische aanpak hier een werkbare Europese uitkomst biedt, zoals Theo Francken in zijn boek aangeeft. De geografische situatie van Australië, een gigantische eiland en één natie, valt niet te vergelijken met die van Europa, een lappendeken van staten, die elk op hun soevereiniteit staan. Daarom is er nog altijd geen sprake van een Europees migratiebeleid – wat sommige Europese klaroenblazers ook mogen beweren.

Europa

Asiel en migratie blijft een nationale bevoegdheid. En elke lidstaat rijdt voor eigen rekening en probeert de ongenode gasten terug te drijven, de grens over, naar een van de buurlanden, om zo de wrevel van de eigen bevolking – zeg maar de eigen kiezers – binnen te perken te houden.

Europa is alleen nuttig om geld door te schuiven naar bedenkelijke regimes in Noord-Afrika, in sub-Saharalanden, in het Midden-Oosten. Ook al blijven ondanks die miljarden, zoals die aan Turkije, gelukzoekers hun kansen wagen. Duizenden onder hen zitten momenteel op Griekse eilanden in nokvolle opvangcentra.

Intussen wordt in Europa weinig, of zelfs niets ondernomen om de internationale financiële kanalen door te knippen die de sterk georganiseerde mensenhandel aandrijven, noch om de mensenhandelaars, die zich vaak van financiële spitstechnologie bedienen, en hun netwerken en de medeplichtige regimes in Afrikaanse landen en in Noord-Afrika en het Midden-Oosten uit te schakelen.

Ondanks de aanbevelingen  van de Amerikaans geïnspireerde intergouvernementele organisatie Financial Action Task Force, die ooit België op de vingers tikte omwille van zijn gebrekkige aanpak van de witwasserij, heeft Europa geen bevoegd agentschap dat de bankennormen inzake witwaspraktijken en illegale geldcircuits vastlegt en vooral afdwingt.

Alle grote illegale geldtransacties in Europa werden onthuld door de Amerikaanse toezichthouders, of het nu ging om de verdoken transacties van BNP Paribas met Iran en Soedan, of om de Letse bank ABLV die witwasoperaties organiseerde met Rusland en Noord-Korea, of recent nog om de Danske Bank die louche zaakjes deed met Moldavië en Azerbeidzjan.

De Europese Financial Intelligence Unitsontberen de slagkracht van het Amerikaanse Financial Crimes Enforcement Network, de gewapende arm van de Amerikaanse fiscus, die niet aarzelt om internationale banken als BNP Paribas die in witwasoperaties meedraaien genadeloos aan te pakken en zwaar te beboeten. In Europa blijft de strijd tegen het versassen van misdaadgeld een nationale aangelegenheid.

Humaan

Het is bij de meeste EU-kopstukken kennelijk nog niet opgekomen dat de asielzoekers en zelfs economische migranten op een humane manier kunnen worden begeleid vanuit de oorlogsgebieden of vanuit de landen van herkomst. Nochtans heeft de internationale christelijke lekenorganisatie Sant’Egidio al meermaals het voorbeeld gesteld. Via zogeheten humanitaire corridors werden na grondige screening duizenden asielzoekers uit Turkse en Libanese kampen naar Europa gehaald, zowel Syrische christenen als Koerden en Syrische soennieten. Dat gebeurde telkens na onderhandelingen met regeringen van Europese lidstaten, waaronder België, Italië en Frankrijk – Theo Francken heeft trouwens die operaties ondersteund.

Op die manier kunnen na overleg met de herkomstlanden ook arbeidsmigranten in hun thuisland worden geselecteerd, naargelang hun bekwaamheden, voor tijdelijke of permanente verblijfsvergunningen.

Die werkwijze is de enige manier om de Europese publieke opinie achter de inschakeling van de nieuwkomers te krijgen. En dat laatste zal nodig zijn. Volgens de Verenigde Naties en de Internationale Organisatie voor Migratie zal de toestroom hoe dan ook blijven aanhouden, alleen al onder de druk van de demografische ontwikkeling van Afrika en het Midden-Oosten. Tegen 2060 mag Europa nog eens 55 miljoen vluchtelingen verwachten. En u weet, in het verleden werd de dynamiek van migratie en vlucht vrijwel altijd onderschat. Bovendien is de realiteit vaak rommeliger dan de best uitgekiende plannen, zoals u dat zult lezen in dit boek van staatssecretaris Francken.

Laten we hopen dat de lectuur van Continent zonder grens leidt tot het hoogdringende gesprek tussen meerderheid en oppositie, en met ngo’s en burgerorganisaties over wat een rechtvaardig asielbeleid zou moeten zijn en hoe het kan worden georganiseerd, los van electorale verwachtingen. Want als de prognoses over de vluchtelingenstromen juist blijken, zal zo’n gesprek er snel moeten komen.

Het boek Continent zonder grens is beschikbaar in de boekhandel en te koop in de webwinkel van Doorbraak.