Roger Scruton over economie en kapitalisme

In deze laatste aflevering bekritiseert Roger Scruton het verwoestend kapitalistische wereldsysteem

Roger Scruton: ‘Alhoewel theoretische economen beweren dat zij de grote verdedigers zijn van het kapitalisme tegen de communistische dreiging, zijn zij het juist die een marxistische benaderingswijze hanteren. Beweren dat de fundamentele waarheid over de condition humaine in de economische productierelaties ligt, waardoorheen dan alle cultuur vloeit als een soort nevenproduct, is absolute onzin. Zo’n uitgangspunt houdt geen rekening met de dingen waarover ik het in dit boek heb: noch met cultuur of religie, noch met de creatie van grenzen en identiteiten, noch met de wetten en gewoontes waardoor mensen hebben kunnen samenleven in weerwil van hun onderlinge verschillen. Niets daarvan kan opgeslorpt worden in een econometrische visie. En toch heeft die benaderingswijze vat op de mensen, omdat ze vervallen zijn in de diepste vorm van materialisme, en dat is gewoon ontmoedigend.

Huwelijk

Het huwelijk is een zeer goed voorbeeld. Het had nooit bestaan als men er in puur economische termen over had gedacht – en nu men dat meer en meer doet, is het ook aan het verdwijnen. Het bestaat alleen omdat men er in sacrale termen over denkt. Een huwelijk is geen contract, het is een gelofte, iets wat je existentieel bindt en niet zomaar een transactie. De meeste mensen die daarover hebben nagedacht en die de rol van het huwelijk in andere samenlevingen hebben gezien, erkennen dit. Alleen economisten van de Buchanan school kunnen dat soort van feiten niet eens waarnemen.

Duurzaam kapitalisme?

Ik wil de bovenbouwtheorie (waarin cultuur “slechts” de bovenbouw zou zijn op de onderbouw van de economie) niet helemaal op zijn kop zetten, maar nog liever dat dan onze rechtssystemen te zien als het product van het kapitalisme. Het is net omgekeerd: ik zie het kapitalisme integendeel als het lange-termijnproduct van het Romeinse recht, met andere woorden van cultuur. Daarom ook moeten we een modus vivendi zien te vinden. Het gaat allemaal terug tot wat we in het begin van dit onderhoud bespraken, tot de periode toen het landschap stilaan werd vernietigd. We weten dat het kapitalisme zijn vreselijke kanten en zelfs zijn excessen heeft. Als het aan zichzelf wordt overgelaten ruïneert het alles, het verbruikt alle hulpbronnen en laat ons achter met lege handen. Maar we weten dat het juist niet aan zichzelf wordt overgelaten. Een van de grote politieke taken van het conservatisme zoals ik het zie is, enerzijds het kapitalisme te aanvaarden, maar anderzijds de kanalen te creëren waardoor het kan stromen zonder verwoestingen aan te richten. Ik vind het idee van een duurzaam kapitalisme heel aantrekkelijk, maar het zou politieke beslissingen vergen die niemand – en nog het minst de zogenaamde linkse regeringen – in staat is te nemen, zoals bijvoorbeeld de beslissing om de multinationale bedrijven op te breken en om de bedrijven te dwingen om enkel en alleen in één land te opereren en absoluut te gehoorzamen aan de wetten van dat ene land (natuurlijk moeten bedrijven handel in het buitenland mogen voeren). Labour zou zoiets nooit aanvaarden omdat politici gebiologeerd zijn door deze grote bedrijven die vaak kapitalen inzetten die groter zijn dan sommige nationale economieën. Maar elk goed menend conservatief zou gealarmeerd moeten zijn door de manier waarop het kapitalisme onbeheersbaar wordt.

Het verwoestende wereldsysteem

Het kapitalisme is de natuurlijke manier waarop we onze economische behoeften en ambities regelen, door middel van privé-eigendom en het gebruik ervan om te produceren, te verkopen, en te ruilen. Het groeit vanzelf, maar het mag slechts groeien waar de wet deze groei toelaat, en dat betekent dat je een passend contractenrecht nodig hebt. Dat hebben de Romeinen aan de wereld nagelaten, en dat was een van de elementen die de Westerse beschaving mogelijk hebben gemaakt. Het kapitalisme mag dus niet doorgroeien tot het punt waarop het eigendomsrecht volledig wordt losgemaakt van de lokale verantwoordelijkheden en van de relaties tussen mensen. In de globale economie zien we de groei van het aandeelhouderschap, waardoor mensen publieke goederen zoals openbaar vervoer kunnen bezitten zonder in een verhouding van loyaliteit en verantwoordelijkheid tegenover de burgers te staan. Dit is het wereldsysteem, en het is uitermate verwoestend.’

Deze teksten over en met Roger Scruton verschenen eerder in Jean-Pierre Rondas, Rondas’ Wereldbeeldenboek, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2006, op basis van een interview in het programma Rondas op Klara. Aanleiding was het verschijnen van Scrutons boek Moderne cultuur. Een gids voor kritische mensen. Uitgeverij Agora, Kampen, 2003