Rutte regelt rekeningrijden

Verleden week berichtten de Nederlandse media steeds nadrukkelijker dat een nieuwe coalitie ophanden was. Dat was reden om nog snel uit te leggen waarom de formatie zo lang duurde, voordat dat nieuws ingehaald werd door de actualiteit.

Maandagavond deelden de partijen mee dat er een ‘coalitieakkoord’ was. Dinsdag vergaderden de vier fracties hierover. Die middag was het christendemocratische CDA er net iets sneller over uitvergaderd dan het links-liberale D66. De grootste en de kleinste coalitiepartij, de rechts-liberale VVD en de orthodox-protestantse ChristenUnie (op sociaaleconomische dossiers links) vergaderden ‘s avonds door. Woensdag werd het akkoord bekendgemaakt en gaven de vier fractievoorzitters een gezamenlijke persconferentie. Donderdag volgde een debat in de Tweede Kamer.

Nieuw elan?

Het rechtse dagblad De Telegraaf voorspelde vorige maand dat van de vier partijen de VVD de meeste standpunten opgaf. Donderdag 16 december schreef diezelfde krant op de voorpagina: ‘Nieuw elan’ een en al D66.

Heeft Nederland nu een regering? Nee. Demissionair (uittredend) premier Mark Rutte (VVD) wordt nu benoemd tot formateur. Na het Kerstreces, dus in januari, zal hij mogelijke bewindspersonen uitnodigen. Wanneer trad het vorige kabinet af? Afgelopen januari, twee maanden voor de al geplande verkiezingen, vanwege de toeslagenaffaire. Een jaar later krijgt Nederland een regering bestaande uit… dezelfde partijen als Rutte III. Volgens Rutte zal het komende kabinet een ‘nieuw elan’ uitstralen. Oude zakken, nieuwe wijn?

Rutte wil door

Waarom duurde het zo lang? Deels omdat het niet boterde tussen VVD-leider Rutte en D66-leider Sigrid Kaag. Deels omdat Rutte geen drijfveer had om de zaak te bespoedigen. Normaal handelt een demissionair kabinet enkel lopende zaken af. Vanwege corona moest er alsnog geregeerd worden. Voor de premier maakte het niet uit of hij demissionair dan wel volledig in het ambt zat: hij kon toch wel aanblijven tot 2025. En daarmee zou hij het record van Ruud Lubbers (1982-1994) als langstzittend premier breken. Ruttes benadering stuit op steeds meer kritiek. Maar hij heeft geen sterke overtuigingen en zijn partij wil doorregeren.

Rekeningrijden

Een van de doelstellingen van het beoogde kabinet is het mogelijk maken van rekeningrijden. Rekeningrijden wordt niet gelijk ingevoerd: Rutte IV neemt alle hobbels weg om dit in de toekomst mogelijk te maken. De aantredende ploeg kan dus niet bij volgende verkiezingen afgestraft worden voor een impopulaire maatregel. Een later kabinet evenmin, want het was immers ‘eerder zo afgesproken’. Een salamitactiek die doet denken aan de Belgische kernuitstap van 2003.

Voorstanders van het milieu zijn doorgaans voor rekeningrijden. Voorstanders van de keuzevrijheid om de auto te nemen — vroeger vonden zij de VVD aan hun zijde — zijn doorgaans tegen. Zulke sterke overtuigingen maken een middenweg vinden lastig. Deze lijkt, overigens niet alleen in Nederland, voorhanden: bereikbaarheid. Lange files schaden milieu én economie én mobiliteit.

Of rekeningrijden daadwerkelijk het aantal files terug zal brengen, merken we pas na invoering. Indien werknemers de extra kosten terugkrijgen als reiskostenvergoeding door de werkgever, is het mobiliteitseffect tijdens de spits gering. Dan blijft het een lastenverzwaring voor niet-werkenden.

Vragen bij rekeningrijden

Binnen de Randstad zijn de afstanden relatief kort en is openbaar vervoer ruim voor handen. Buiten de Randstad zijn de afstanden groot en is openbaar vervoer schaars. Wat als vooral Randstedelingen voor rekeningrijden zijn en inwoners van de rest van Nederland tegen? Hoe zit het met mensen die vanuit de provincie voor werk naar de Randstad moeten?

Hogere benzineprijzen hebben tot nu toe het aantal auto’s niet verminderd. De overstap naar elektrisch rijden zal het benzineverbruik verminderen. Daarmee ook de CO2-uitstoot. Baat rekeningrijden nog werkelijk het milieu? Een groot deel van de benzineprijs bestaat uit belasting en accijns. Inkomsten die de staat misloopt zodra alle auto’s elektrisch zijn.

Privacy

Een van de grootste verschillen tussen links- en rechts-liberalen betreft het strafrecht. Links-liberalen kiezen, uit vrees voor een overheid die individuen knevelt, nogal eens partij voor de verdachte in een strafproces. Rechts-liberalen hechten juist belang aan de overheidstaak om burgers en hun bezit te beschermen tegen criminaliteit. Hun sympathie ligt bij het slachtoffer van een misdrijf. Een verschil dat zich concreet uit in debatten over privacy. Links-liberalen hekelen cameratoezicht uit angst voor Big Brother, rechts-liberalen kunnen het zien als hulpmiddel bij het handhaven van wet en orde.

Hoe kan rekeningrijden ingevoerd worden zonder privacy aan te tasten? Of er nu camera’s geïnstalleerd worden die nummerplaten vastleggen of dat iedere personenauto voorzien wordt van een tachograaf, het zal niet meer mogelijk zijn met de auto te reizen zonder dat de bewegingen worden geregistreerd.

Ov-chipkaart

In Nederland biedt reizen met het openbaar vervoer daarvoor geen soelaas. In Nederland werd vanaf 2009 landelijk de ov-chipkaart uitgerold. Dit is een elektronische betaalpas voor reizen met het openbaar vervoer. Vanaf dat moment stond het de reiziger steeds minder vrij zelf de betaalwijze te kiezen. In november 2011 werd, bijvoorbeeld, de strippenkaart afgeschaft. Wie met bus, trein of metro reisde, moest een los kaartje kopen of inchecken met de ov-chipkaart. In 2014 werd de papieren kortingskaart voor de trein afgeschaft. Anoniem reizen kan nog steeds, zowel via een papieren kaartje als een chipkaart die niet op naam staat. Maar voor abonnementen en reizen met korting is een persoonlijke ov-chipkaart nodig.

Er zijn plannen om de chipkaart af te schaffen — de reiziger gaat via mobiel of bankpas betalen. Wat betekent dat naast het bedrijf dat de chipkaart beheert, Trans Link Systems, ook de bank voortaan uw reisgedrag kent. In een tijd waarin bedrijfskundigen aannemen dat het verzamelen van data hét verdienmodel van de toekomst wordt, zal het te verlokkelijk zijn om niét door te verkopen aan derden.

Slikken

Ooit was de VVD tegen rekeningrijden en D66 tegen aantasting van de privacy. Om aan de macht te blijven, leveren beide partijen eerdere principes in. D66 kan rekeningrijden verkopen aan de achterban als een duurzame maatregel, goed voor het klimaat. Wat krijgt de VVD-kiezer?

Het is te hopen dat dit bord linzensoep de onderhandelaars goed heeft gesmaakt. Wie principes inslikt, wil ook iets lekkers.