Spanning over Nagorno-Karabach neemt opnieuw toe

De kwestie Nagorno-Karabach kwam eerder al aan bod in Doorbraak (‘Armenië; Aziatisch of Europees?’ en ‘Azerbeidzjan tussen EU en de Euraziatische Unie‘, dat verwijst naar de rol die Rusland in het conflict omtrent Nagorno-Karabach speelt). In een notendop gaat het over een enclave in Azerbeidzjan waar grotendeels Armeniërs wonen. Bij de ontbinding van de USSR werd Armenië in augustus 1990 onafhankelijk en in 1991 riep ook Nagorno-Karabach zijn onafhankelijkheid uit. Tijdens zijn daarop volgende oorlog met Azerbeidzjan en tot op vandaag krijgt Nagorno-Karabach Armeense politieke en militaire steun. De facto is het een onafhankelijke republiek die echter geen enkel land formeel erkent, zelfs Armenië niet. De iure blijft het deel uitmaken van Azerbeidzjan. De Azerbeidzjaanse overheid heeft er echter geen enkel gezag

Armeense troepen hebben tot op heden het grootste deel van Nagorno-Karabach in handen, alsook het gebied tussen Nagorno-Karabach en Armenië, de zogenaamde Lachin-corridor die beiden verbindt.

OVSE – Minsk-groep

De in Wenen gevestigde Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) richtte in 1992 de Minsk-groep op om een vreedzame, onderhandelde oplossing van het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan over Nagorno-Karabach in de hand te werken.

OVSE-bemiddelaars voeren geregeld onderzoek uit in de grensstreek. Op 1 augustus 2014 toonden zij zich in hun verslag bezorgd over de in de voorbije maand juli toegenomen grensoverschrijdende gewapende schermutselingen en met name over het doelgericht neerschieten van ongewapende burgers. De VS heeft dat als medevoorzitter op 14 augustus ook gedaan. Volgens hen is de toestand in augustus nog verslechterd. Washington veroordeelde bovendien krachtig de schending door Azerbeidzjan van de grondrechten van vreedzame burgers en van de persvrijheid.

De kritiek van zowel de Minsk-groep als van de VS gold dus vrijwel alleen Azerbeidzjan.

Nu verdenkt Azerbeidzjan de Minsk-groep al langer van enige voorkeur voor Armenië. De reden is dat de drie medevoorzitters Frankrijk, Rusland en de VS veel Armeniërs herbergen en daarom, volgens Bakoe, niet geneigd zijn genoeg druk uit te oefenen op Armenië om binnen een redelijke termijn tot een aanvaardbare oplossing te komen. Voor Azerbeidzjan betekent dit dat Nagorno-Karabach blijft wat het de iure nog altijd is : een deel van zijn grondgebied. Voor Armenië is dat dan weer volkomen onaanvaardbaar.

Armenië : EU of Euraziatische Unie

De Euraziatische Unie wordt op 1 januari 2015 van kracht. Voorlopig heeft Armenië slechts beslist toe te treden tot een douane-unie met Rusland om later misschien lid te worden van die door president Poetin bedachte Unie met zowat alle voormalige Sovjetrepublieken. Hij ziet die Unie overigens niet alleen als een economisch maar ook een politiek en militair verbond.

Armenië is duidelijk niet bijzonder enthousiast over een eventuele toetreding tot de Euraziatische Unie en blijft, naar eigen zeggen, veel belang hechten aan goede betrekkingen met EU.

De vraag is of de EU Armenië kan overtuigen voorlopig niet tot de douane-unie met Rusland toe te treden. Volgens haar eigen verklaringen sluit zulks immers een mogelijk verregaand handelsverdrag uit.

Historisch voelden de Russische tsaren zich steeds geroepen om de Armeense christenen tegen de islamitische Turken te beschermen. President Poetin heeft kennelijk die rol met graagte overgenomen. Armenië is samen met Rusland, Kazakstan, Kirgizië, Tadzjikistan en Wit-Rusland, lid van de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie. Dit is zowat de tegenpool van de NAVO en een opvolger van het Warschaupact. Rusland beschikt in Armenië over enkele militaire bases.

Als de spanning omtrent Nagorno-Karabach inderdaad weer stijgt kan dit de keuze van Armenië tussen EU en de Euraziatische Unie alleen nog maar moeilijker maken. Het land hangt voor zijn veiligheid immers vrijwel helemaal van Rusland af en via Azerbeidzjan en de kwestie Nagorno-Karabach komt de Turkse aartsvijand gevaarlijk weer om het hoekje kijken.

Armenië wantrouwt overigens de tot dusver nog steeds groeiende invloed van Ankara in de EU en mogelijk zelfs later het Turkse lidmaatschap van de Unie.