Straf politieke partijen voor kiezersbedrog

De kloof tussen wat politieke partijen beloven voor de verkiezingen en wat ze ermee doen na de verkiezingen wordt almaar groter, waardoor de burger zich almaar meer afkeert van de politiek. Wij schuiven twee pistes naar voor om het fenomeen van het terugkerend kiezersbedrog aan banden te leggen: het financieel straffen van partijen die hun beloftes niet nakomen door hun subsidies te verminderen, en het invoeren van een referendum waarbij burgers het regeerakkoord goedkeuren. Zo wordt het vertrouwen in de democratie hersteld.

Terwijl de ene partijvoorzitter de minimumlonen in één trek van 2.000 euro wil optrekken naar zo maar eventjes 2.800 euro, komt de minister van Financiën met een nieuwe, fiscaal voordelige staatsbon op de proppen. Dat deze uitgifte in juni zou vallen, samen met de moeder aller verkiezingen, is uiteraard geheel toevallig.

De continue slag om de kiezer is omgeslagen in een opbod aan verkiezingsbeloftes waarbij zelfs het beheer van de staatsschuld een speelbal wordt van de politiek. De almaar slechtere begrotingstoestand wordt intussen straal genegeerd. Niet alleen loopt het tekort op de begroting van dit jaar op tot 28 miljard euro, maar bovendien eist Europa dat we de komende zeven jaar niet minder dan 27 miljard euro besparen.

Zonneklaar

Terwijl het zonneklaar is dat men aan de vooravond staat van één van de grootste besparingsoperaties ooit, blijven de politieke partijen dus zand strooien in de ogen van de kiezer. Wie echt wakker ligt van de groeiende kloof tussen de burgers en de politiek, moet beginnen met de burger serieus te nemen.

Telkens opnieuw is er een wereld van verschil tussen wat de partijen voor de verkiezingen zeggen en wat ze erna doen. Uiteraard is een democratie niet mogelijk zonder compromissen, maar als een partij zich verregaand engageert over een essentieel punt van haar programma, is het op zijn minst ‘bevreemdend’ te noemen dat ze na de verkiezingen het totaal tegenovergestelde doet. Het is tijd voor een herstel van de eerlijkheid in de politiek.

Er zijn wel al enkele schuchtere stappen gezet. Zo moeten de verkiezingsprogramma’s worden voorgelegd aan het Planbureau om te worden doorgerekend. Maar dit is onvoldoende en mist ook iets fundamenteels. Hoe kan een kiezer nog geloven in een politiek systeem als men hem of haar de ene dag zon belooft om een week later regen te brengen?

Twee pistes

Het partijprogramma is de basis waarop kiezers zich baseren. Het kiesprogramma is aldus een impliciet contract tussen kiezer en verkozenen. Als een partij dit manifest niet naleeft, is dit een vorm van contractbreuk. Jammer dat daarvoor geen sanctie bestaat.

Als men de kloof tussen de burger en de politiek echt wil doen krimpen moeten partijen doen wat ze beloven en de essentie van hun kiesprogramma verdedigen. En hier niet van afwijken als de regeringshorizon lonkt.

Wij schuiven twee pistes naar voor:

1. Verminder de dotatie van partijen die terugkomen op hun verkiezingsprogramma

Waarom niet aan elke partij vragen om haar tien belangrijkste punten van het kiesprogramma op te lijsten binnen het begrotingstraject dat door de EU is uitgestippeld? Als een partij na de verkiezingen terugkomt op één van haar kernpunten uit het kiesprogramma wordt ze financieel gestraft met een substantiële verlaging van haar toelage.

Per stem krijgt een politieke partij immers een dotatie van 3 euro. Als na de verkiezingen blijkt dat de kiezer is misleid door een partij omdat ze plots van standpunt verandert, is het niet meer dan normaal dat zij haar op electoraal succes gebaseerde financiering deels verliest.

Het financieel afstraffen van kiezersbedrog is ambitieus, maar deze aanpak is nodig als men de burger niet verweesd wil achterlaten. Technisch is dit trouwens best haalbaar. Via het bestaande codeerschema Comparative Manifesto Project (CMP) kan men perfect nagaan in hoeverre een kiesprogramma wordt nageleefd in een regeerakkoord.

2. Laat de burgers per referendum het regeerakkoord goedkeuren

Momenteel heeft de burger geen enkele mogelijkheid om politieke woordbreuk af te straffen na de verkiezingen. De woorden van een voormalige vicepremier Philippe Moureaux spreken boekdelen: ‘De kiezer heeft de kaarten gedeeld, het is nu aan de politieke partijen om te spelen’. De kiezer kiest de parlementsleden en de partijvoorzitters schrijven daarna een regeerakkoord. De kiezer heeft op dat akkoord geen invloed meer. Het kiessysteem bepaalt wel wie verkozen wordt, maar niet welk beleid gevoerd wordt.

Een andere mogelijkheid is dat de kiezer niet alleen vertegenwoordigers aanwijst, maar ook via een referendum zijn zegen geeft over het regeerprogramma. Dit voorstel zet de burger in het midden van de besluitvorming. En alleen door de terugkeer naar een eerlijke politiek zal ook het vertrouwen in onze democratie  worden hersteld. De beloftecultuur moet aan banden worden gelegd, willen we de democratie beschermen.