Symptoomhysterie: de zwarte piet in Bert van Marwijk

Het is weer van dattum, enige tijd geleden in Dokkum, maar bij uitbreiding overal in Nederland en Vlaanderen. Een zwart front tegenover een wit front, of een gekleurd front, daar is men nog niet helemaal uit. Volwassen mannen die met mekaar ei zo na op de vuist gaan, blokkades opwerpen en mekaar de huid volschelden. Gisteren kwam het vlak voor mijn eigen universiteitscampus in Amsterdam nog bijna tot een handgemeen tussen zwarte en blauwe pieten. Verderop zag ik ook nog een piet met blauwe roetvegen; die was het spoor duidelijk al helemaal bijster. En de kinderen, die staan erbij en kijken ernaar.

Terugkerend Sinterklaasliedje

Ik wil hier niet de discussie heropenen over de al dan niet koloniale oorsprong van zwarte piet, die is feitelijk secundair aan het probleem van onze tijd dat zich uitkristalliseert in de figuur van Sinterklaas’ knecht. De zwartepietdiscussie is zoiets als de koopjesperiode geworden; steevast duikt ze elk jaar opnieuw op. De grootste fanatici warmen zich daarbij in de zomer al op terwijl ze nog ergens op een strand aan de Méditerranée liggen bruin te bakken. Elk jaar opnieuw hetzelfde sinterklaasliedje. En o nee meneer, we worden het niet moe, geloof maar niet dat dit protest ons huisje stilletjes voorbij zal trekken. Het is een strijd waar Martin Luther King nog een puntje kon aan zuigen. Want één ding is zeker: als zwarte piet uit het straatbeeld verdwenen zal zijn en een witte piet zijn hondenjob zal hebben ingenomen, zal onze samenleving er een pak harmonieuzer uitzien.

Toe maar. Is er nou werkelijk iemand die dat gelooft? Denken we werkelijk dat racisme en discriminatie van de baan zullen zijn eenmaal zwarte piet dat is? Zullen allochtonen dan even makkelijk een baan vinden als autochtonen met hetzelfde profiel? Zullen zij geen last meer ondervinden op de huizenmarkt? Nochtans zijn dat de echte problemen waar onze samenleving vandaag mee kampt. Op vele domeinen in het dagelijks leven is racisme in talloze gradaties nog steeds een gangbare praktijk. Anderzijds wordt vanuit de allochtone gemeenschap vaak makkelijk naar het wapen van racisme gegrepen om het slachtofferkleed aan te trekken – een wapen waartegen maar moeilijk verweer mogelijk is. Alles wat fout gaat is dan het directe gevolg van het ongebreidelde racisme van de doorsnee – lees autochtone – Vlaming of Nederlander. Het is een gemakzuchtig maar doeltreffend argument nec plus ultra.

Structurele problemen

Al jaren wordt het maatschappelijk debat gedomineerd door zwarte piet. Terwijl het natuurlijk veel beter over de structurele problemen inzake discriminatie zou gaan. Veel energie die beter elders zou worden geïnvesteerd dus. Maar de hele heisa is ook vanuit strategisch oogpunt oerdom. Mensen die zwarte piet weg willen zullen onderhand toch wel beseffen dat zij veel mensen tegen zich in het harnas jagen, want aan tradities raak je niet zomaar. Het minste dat je kan zeggen is dat de materie bijzonder gevoelig ligt, en zo een wig tussen de samenleving drijft. Je bent rabiaat voor of faliekant tegen. Wat de kruisvaarders tegen zwarte piet daarmee oogsten is dat zij veel potentiële medestanders in de strijd tegen echte discriminatie van zich afduwen. En wat is erger: iemand die omwille van zijn naam of huidskleur niet aan een baan geraakt en gedurende 365 dagen per jaar thuiszit, of een verklede, zwart geschilderde volksfiguur die één dag op het jaar speculoos en mandarijnen naar het hoofd van kindertjes gooit?

Polarisering

De zwartepietstrijd zorgt dus voor onnodige polarisering op de kap van mensen die effectief het slachtoffer van discriminatie zijn. Ik zie daarin een teken des tijds. In onze digitale beeld-, swipe– en twittercultuur blijken we hoe langer hoe minder in staat te zijn een echt debat te voeren, in casu over discriminatie. Als je werkelijk iets wil zeggen over en doen aan het discriminatieprobleem, dan moet je wel iets weten over de omvang ervan, de evolutie. Maar wie wil vandaag nog eens een dossiertje doornemen of een studie lezen om zicht te krijgen op alle aspecten van maatschappelijk structurele problemen? Nee, laat ons dan maar onze pijlen richten op een figuur als zwarte piet die perfect als bliksemafleider dienst doet voor ons gebrek aan dieptekennis. Al dan niet catchy slogans zijn maar wat makkelijk in een tweet te vangen, en iedereen kan zich tot de donkere knecht wel op een bepaalde manier verhouden.

Symptoomhysterie

Dit soort van symptoomhysterie manifesteert zich overigens in nog wel meer maatschappelijke discussies. Alsof een verbod op de hoofddoek ook de ideeën onder die hoofddoek zou verbannen, bijvoorbeeld. Maar ook hier weer, om een fundamentalistisch gedachtegoed in te wisselen voor een democratisch, is een goed uitgewerkte langetermijnvisie nodig. Of herinner u de vraag of het wel ethisch was van voormalig Nederlands bondscoach Bert van Marwijk om in Saudi-Arabië aan de slag te gaan. Terwijl politiek en bedrijfsleven al decennia geen graten zien in een innige economische band met het woestijnland moest Van Marwijk spitsroeden lopen. Die ene man, daar hadden we nog wel een mening over. Maar hebben we het sindsdien nog uitvoerig gehad over welke relatie we als land en Europa in de toekomst moeten en willen uitbouwen met de oliestaat? Wie wil daar nog aan beginnen in een tijd waarin we van de ene hysterie naar de andere scrollen?