Syp Wynia: ‘Het cynisme regeert in Nederland’

Gedurende twee decennia was hij een gevierde redacteur van het weekblad Elsevier. Hij schreef er vooral over politiek en economie. Vorig jaar begon Syp Wynia zijn eigen website annex nieuwsbrief en uitgeverij: Wynia’s week. Zijn recente boek Tegen de onzin  is een onverwacht succes. Zijn analyse van de jaren-Rutte wordt blijkbaar gesmaakt en is de aanleiding voor een gesprek. Waarom is Nederland een onzinland en wat is de rol van premier Mark Rutte daarin?

Waarom gaat u ten strijde tegen de onzin, meneer Wynia? Welke onzin trouwens?

Syp Wynia: ‘Er zijn een aantal sporen bij elkaar gekomen. Als auteur had ik allerlei plannen om een wat meer pamflettair boek te schrijven over dit thema. Daarnaast bleek dat vele van mijn observaties de voorbije jaren zich in dat plan voegden. Het materiaal dat ik bij elkaar schreef, vulde de titel haast automatisch.’

Maar wat is dan die onzin?

‘Dat is de praktijk van de Nederlandse politiek. Zoals het gasverbod, dat is wel het meest wonderlijke voorbeeld. In de politiek zie je wel irrationeel gedrag en beloftes die niet worden nagekomen. Maar hier zijn er belangen in het spel, en we weten niet dewelke.’

Lobbycratie

Belangen? Die zijn er toch áltijd in de politiek?

‘Die zijn inderdaad altijd in het spel. Maar de cultuur van de Rutte-jaren bestaat erin om onzichtbare belangen te behartigen, de werkelijke beweegredenen blijven daarbij verhuld. Kijk, Nederland heeft het best geroutineerde gasnet ter wereld. Dat moet nu afgebroken worden omdat dat goed zou zijn voor de inwoners van Groningen of het klimaat. Maar nergens anders ter wereld denkt men daar ook maar aan. Wat zit daar dan achter? Mijn voorlopige conclusie is dat er immateriële en materiële belangen meespelen. Het gaat om een uitruil. Allicht zijn de belanghebbenden zij die warmtenetten aanleggen of in biomassa handelen. Het gaat hier om een eigenaardige kongsi om, vergeleken met gas, onrendabele en nutteloze alternatieven in de markt te zetten.’

In uw boek hebt u het dan over de lobbycratie…

‘Politici worden inderdaad ingehuurd om belangen in de bestuurlijke wereld door te jassen. Eigenlijk is dat handelen in invloed. De Raad van Europa verbiedt dat, maar in Nederland is dat niet strafbaar. In België bestaat dat ook, maar de onbeschaamdheid is nieuw, alsof het normaal is. En dan doen of men integer is. Dat laatste is een typisch Nederlands fenomeen: als je vaak uitroept dat je integer bent, dan mag je er niet meer naar vragen. Dat fenomeen doet zich overal voor, maar vooral in de Eerste Kamer. Die zit vol met lobbyisten. De volksvertegenwoordigers zijn door de burger betaalde behartigers van particuliere belangen.’

Nederland wil van het gas af en u wijt dat aan belangenbehartiging. Heeft het ook niet te maken met de klimaatdoelstellingen van de EU?

‘Neen, die zijn van later. Na de verkiezingen in 2017 heeft het zeven maanden geduurd om een kabinet te vormen. Zeven maanden onderhandelen! Onderweg heeft men de verkiezingsuitslag vergeten. Ook het gasverbod kwam in geen enkel partijprogramma voor, tenzij misschien in dat van GroenLinks. Het toont aan dat hoe langer je onderhandelt over een coalitie, hoe minder aandacht er nog is voor de kiezers. Dat lijkt mij in België ook het geval te zijn.

D66 (links-liberaal – red.) rivaliseert op het vlak van klimaat sterk met GroenLinks en heeft daarom van het CDA een radicaal klimaatprogramma afgedwongen. Het resultaat daarvan kennen we, en is tot stand gekomen in een Hollandse achterkamer: Nederland wil klimaatkoploper zijn van de wereld.’

En wat hebben de christendemocraten daarvoor in ruil gekregen?

‘Dat weet niemand. Misschien verplichte reisjes naar het Rijksmuseum om het natiegevoel van de scholieren op te krikken?’

Machtspoliticus Rutte

De rechts-liberale VVD van Mark Rutte vond het klimaatplan blijkbaar ook een goede zaak.

‘De VVD had kunnen tussenkomen. Maar Rutte is een man van akkoorden. Hij zal die altijd verdedigen. Daarvoor slikt hij dan zijn eigen verkiezingsbeloftes in. Kijk, er zijn lobbygroepen, vooral Milieudefensie, die zwaar gesubsidieerd worden. Die hebben de huidige klimaatwet uitgevonden, met steun van GroenLinks en de PvdA. Uit indirecte angst voor politieke concurrentie heeft D66 zich aan die groepen en dus aan GroenLinks uitgevent, en zo is die wet er gekomen. Het is een getrapt systeem.’

Een rode draad in uw boek is uw kritiek op Mark Rutte. Waarom bent u zo gebeten op hem?

‘Hij is al meer dan tien jaar premier van Nederland. Het belangrijkste voor een verslaggever zoals ik is de politieke werkelijkheid te checken. Rutte speelt daarin een dominante rol. Hij is een vaste factor in de Nederlandse politiek van het jongste decennium. Enkel Geert Wilders gaat al even lang mee. De rest is allemaal weg. Ook in de VVD is er niemand meer van de tijd toen Rutte partijleider werd. Hetzelfde geldt voor de andere partijen. Rutte is de overlever, de machthebber, een machtspoliticus, al slaagt hij erin een beeld op te hangen van een goedlachse, naïeve allemansvriend. Maar dat is hij niet. Rutte is een opportunistische machtspoliticus. In de Nederlandse media komt dat niet door, maar de meeste burgers zien dat wel.’

Moet Rutte ermee stoppen?

‘Hij zou dat beter doen ja. Zoals ik in mijn boek schrijf, komt er sleet op leiderschap na pakweg zeven jaar. Premiers die te lang bleven, zagen allen hun carrière in tranen eindigen. Rutte zou zijn partij, het land en zichzelf goed doen niet langer aan te blijven. Bovendien heb ik als journalist de behoefte om te vertellen wie Rutte is. Niet om hem zwart te maken. Maar omdat zijn gedrag erg ongebruikelijk is: hij verbrak zowat elke belofte waarmee hij naar de verkiezingen trok. Weet u, ik breng een zakelijk relaas, al is dat niet altijd gunstig.’

Hij is wel leider van de grootste partij.

‘Zelfs al is dat zo, dan kom je er niet mee weg. Het klopt dat Rutte een rode draad is in mijn boek, net als het gasverbod. Maar de verweesde burger is dat ook. In de Nederlandse context is het erg extreem dat er zo weinig belang wordt gehecht aan de rol van de burger, dat er systematisch beloftes worden gebroken. Het cynisme regeert in Nederland.’

Is dat dan zo nieuw voor Nederland? In politiek Vlaanderen/België is dat alledaagse kost.

‘De opzichtigheid, het structurele, de systematiek is nieuw.’

Dus bij pakweg Lubbers, Kok of Balkenende deed zich dat niet voor?

(kordaat) ‘Neen. Nieuw is het gemak en de vanzelfsprekendheid waarmee beloftes worden verbroken. De belangen van de belastingbetaler doen er niet meer toe. De belangrijkste beloftes in de campagne van 2017 was dat de burger baat zou hebben bij het economisch herstel. Maar het zijn de aandeelhouders van Shell en Unilever die nu aan hun belastingplicht kunnen ontsnappen. De koopkrachtbeloftes voor de brede bevolking kwamen er niét. Het gasverbod werd door niemand gevraagd, en al zeker niet door de VVD. Wat een brutaliteit!’

Verweer

Welk verweer heeft de Nederlandse burger dan nog? In uw boek schrijft u dat niet gaan stemmen, niets uitmaakt. Voor de middenpartijen evenmin, want die luisteren niet naar de stem van de kiezer. En stem je voor anti-establishmentpartijen als PVV of FvD, dan wordt er al helemaal geen rekening met je gehouden.

‘De kiezers konden niet verwachten dat ze in 2017 zo genaaid zouden worden. En dus revolteren die. Bij de Europese verkiezingen en de verkiezingen voor gemeenteraden en Provinciale Staten heeft vooral de VVD zwaar geleden. En is een kleine partij van amper twee zetels in de Tweede Kamer, tot verrassing van velen en ontsteltenis van de VVD, uitgegroeid tot de grootste van het land: het Forum voor Democratie van Thierry Baudet. Het is toch pijnlijk dat de kleinste partij, een populistische partij volgens sommigen, de grootste wordt? Dat toont de afkeer van de burger voor de gevestigde partijen.’

Maar wat gaat Den Haag daarmee doen, als volgend jaar bij de Tweede Kamerverkiezingen, het Forum opnieuw de grootste zal worden? Een cordon sanitaire?

‘Neen, dat niet. Ik zie drie pistes. De eerste is dat er wordt geregeerd met het FvD. In Noord-Brabant, in het provinciebestuur is het CDA nu al met het Forum in zee gegaan. Totaal betonneren: daar is geen sprake van.

Een andere mogelijkheid is het Deens model. Ik was daar twaalf jaar geleden al voorstander van. Als de partijen geen voeling meer hebben met de bevolking, krijg je populistische partijen die beweren dat wel na te streven. Dat gebeurde ook in Denemarken, overigens naar ieders tevredenheid. In Nederland is dat in 2010-’12 ook gebeurd, en wel fout gelopen met Wilders. Wat niet wil zeggen dat het model slecht zou zijn.

Een derde mogelijkheid is dat er een meerderheid wordt gevormd zonder die partij, die dan wel als zweeppartij actief blijft, waardoor een deel van haar partijprogramma zou opgenomen worden in een coalitieakkoord. Dan word je ook niet helemaal uitgesloten. Dat hebben we gezien bij de kabinetten-Balkenende. Toen de LPF van Fortuyn er niet meer bij was, was de invloed toch nog aanwezig.’

Maar een meerderheid vormen met partijen die maar tussen de 10 en de 15 procent halen, is ook niet eenvoudig.

‘Die situatie kennen we nu al. Een meerderheid vind je altijd wel. Ik ben erg optimistisch over de democratie. Maar als je dat systeem gebruikt om tegen de kiezers te regeren, dan mag dat niet zonder repercussies gebeuren.’

Onbetrouwbare VVD

In uw boek vindt u de VVD te links, te sociaal, ze omarmt de EU en is verantwoordelijk voor een groot overheidsbeslag. U bepleit een koersvaste liberale partij.

‘De VVD is de grootste en de meest invloedrijke partij. Daarbinnen is Rutte de belangrijkste figuur. De VVD is nu de Ruttepartij, maar het is een onbetrouwbare partij. Bestaan daar geen alternatieven voor, vraag ik me af. Niet omdat ik bezorgd ben om de VVD op zich, ik blijf weg van liaisons met welke partij ook.’

Toch houdt u een pleidooi voor een ‘echte’ liberale partij. Is de VVD dat dan niet?

‘De VVD was altijd al een middelkleine partij, die de niet-kerkelijke bovenklasse bediende. De laatste 30-40 jaar is dat veranderd. Hans Wiegel heeft er een meer volkse partij van gemaakt, de demografie, de ontkerkelijking en de groeiende welvaart hebben ervoor gezorgd dat de partij nu de grootste is. In de jaren 90 was het nog een partij van vuistregels en beginselen, zeker onder Frits Bolkestein. Na hem is dat verloren gegaan. Het contrast met D66 is lang niet scherp meer vandaag. Onder Rutte is de collectieve lastendruk gestegen. De partij wil een kleine overheid, maar doet er niets aan. De VVD is een luie, beginselloze beleidspartij geworden, die het vanzelfsprekend vindt aan de macht te zijn. Lobbyisten hebben het er voor het zeggen. Ledenvergaderingen zijn er niet meer, dat zijn nu festivals.’

Het aantal leden daalde het voorbije decennium.

‘Met een derde! En het aantal kiezers sinds 2012 is teruggevallen op de helft! De VVD is geen betrouwbare “eerste partij” meer…’

Populistische FvD

Kan het FvD van Baudet die rol overnemen?

‘Baudet neemt die plaats niet in. Die anticipeert wel op het ongenoegen over de opportunistische VVD. Maar het FvD is in ieder geval niet uitsluitend een liberale partij – het heeft ook trekken van een populistische of nationalistische partij. Ook al is het Forum gericht op de teleurgestelde kiezers van de VVD, en die zijn er genoeg! Bolkesteins oriëntatie was een beginselvaste partij. Rutte is tevreden als ie de grootste is, dan kan hij een coalitie maken en verder regeren.’

Baudet kan Rutte niet opvolgen?

‘Je weet natuurlijk nooit vooraf of iemand een goed leider wordt van het land. Dat moet die eerst doén. Ik betwijfel dat Baudet als persoon voldoende geloofwaardigheid heeft. Maar op lange termijn, wie weet? Misschien wint hij de Tweede Kamerverkiezingen. Misschien niet. Rutte heeft nu veel krediet als leider in de coronacrisis, dat geeft hem een geweldige boost. Maar gaat dat blijven?’

Weg met ons

Het is vandaag tweede Paasdag. U klaagt in uw boek aan dat er in Nederland mensen en groepen zijn die bepaalde christelijke feestdagen willen inruilen voor Amerikaanse en islamitische. Toch werkt u vandaag. Zo nauw neemt u het dan toch ook niet met christelijke feestdagen?

(lacht) ‘Ik heb als journalist altijd ’s avonds en in het weekend gewerkt. Weet u, ik heb een probleem met de valse redenen waarom mensen een ‘weg-met-ons’-mentaliteit koesteren. En die val ik aan. En telkens als ik dat doe, krijg ik veel steun én tegenkanting.

Die Amerikaanse feestdagen zoals Halloween, daar zit geen ideologisch pleidooi achter, dat is onschuldig. Hoogstens is dat ingegeven door een consumentenreflex. Maar ik zie dat wetenschappers, geestelijke voorlieden en instituten al twintig jaar lang regelmatig zeggen dat ze willen toegeven op christelijke feestdagen. Kerstfeesten worden dan winterfeesten en zo. Hier speelt een systematiek: niet de immigrant integreert in Nederland, maar Nederland integreert in de immigratiesamenleving. Vooral protestantse voorlieden willen christelijke feesten – die nationale feesten zijn geworden door de eeuwen heen – in de aanbieding zetten voor de islamitische minderheid. Ik heb nochtans nog nooit een imam gehoord die een christelijke feestdag wil ingewisseld zien voor het Suikerfeest.’

U krijgt daar veel reacties op, op dat soort stukken, schrijft u.

‘Ja, het laat niemand beroerd. Ik krijg er ook veel assertieve en agressieve reacties op. Die afkeer van de eigen traditie en de gretigheid waarmee men andermans traditie als standaard wil binnenhalen, klaag ik aan. Dat maakt natuurlijk deel uit van de modieuze identity politics. Nu, vermits ik daar telkens zoveel reactie op krijg, moet ik dit thema handhaven.’

_____

Het boek Tegen de onzin van Syp Wynia is verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak.