Terug naar af?

De VRT-Nieuwsdienst maakt zich zorgen, vanwege in de aanloop naar 26 mei te veel klimaat; een thema waarvan men ‘de lage interesse niet heeft aangevoeld.’ En men heeft ‘te weinig de kritische stem laten horen van zij die het beu waren.’ De citaten komen van de hoofdredactie, in een verslag van de redactieraad.

Dat (nu openlijk toegegeven) gebrek aan kritische zin is tegelijk vernietigend en perfide. Men brengt immers ‘te veel klimaat’ waardoor de mensen dat beu worden, maar tegelijk moest toch aan diezelfde mensen een stem worden gegeven. De VRT in de rol kwaal én medicijn…

‘Betrouwbaar panel’

Maar men heeft er dus iets op gevonden: men gaat aan ‘de mensen’ vragen wat hen bezighoudt. En dat —  en hier worden traditioneel de schijn van kwaliteit en het verschil met VTM hoog gehouden — via een ‘betrouwbaar panel’ van 1000 mensen. Wat in de praktijk wil zeggen dat het veel geld gaat kosten. Maar geld is aan de Reyerslaan niet echt het probleem. Het probleem is fundamenteel journalistiek.

Vrtnws weet niet meer wat nieuws is. Waarbij nieuws moet worden gedefinieerd als én belang-rijk,  relevant én belang-wekkend. De regel is simpel: nieuws dat de mensen niet bezighoudt, is geen nieuws. En daar loopt het dus zeer fout: wat de VRT volop bezighoudt, interesseert u/ons matig of niet. Mede omdat ze zo vaak hetzelfde brengen, dat we het beu worden. Tja…

Dat is exact de openbare omroep in de eerste helft van de jaren 90. De BRTN die Vlaanderen moest verheffen. Mét kwaliteit, zei men ook toen. Maar ook toen maakte men het de kijkers ‘beu’, en die schakelden prompt over naar Vilvoorde. Terug naar af?

Publieksonderzoek

Er is nog. Nu al en minstens om de vijf jaar doet de VRT een zeer uitgebreid publieksonderzoek. Al lang. Uitgerekend om na te gaan  wat de mensen bezighoudt, om daar dan, onder meer, bij het bepalen van de inhoud van de verkiezingsprogramma’s mee rekening te houden. Heeft dat deze keer niet gewerkt? Of zaten de onderzoekers ernaast?

Helemaal niet, zo blijkt. Vlamingen zijn bezorgd over de pensioenen, de gezondheidszorg, migratie ook. En het klimaat komt pas als vierde bezorgdheid. En toch werd ons dat klimaatthema geserveerd tot we het beu waren.

Heeft niemand dat gemerkt? Er zijn op de nieuwsdienst ei zo na evenveel cheffen, managers en leidinggevenden als gewone redacteurs, en niemand heeft dat gezien? En bijgestuurd?  Of de reflex gehad dat men daarmee eigenlijk een politieke agenda aan het invullen was?

Geen echte thema’s?

Zeer merkwaardig is ook dat in de verkiezingsprogramma’s zelf talloze keren werd opgemerkt dat er geen echte thema’s waren. Om te beginnen spreekt het verkiezingsresultaat dat vierkant tegen. Maar er is nog: waarom heeft de omroep dan niet de thema’s uit het eigen onderzoek op de agenda gezet? Want die thema’s blijken — met de verkiezingsuitslag in het hoofd — verrassend juist…

Ik herinner dat dat voor de VRT-verkiezingscoördinator het eerste en allerbelangrijkste werk was: proberen bepalen waarover de verkiezingen eigenlijk gaan. En in functie daarvan werden daarna inhoud en vorm van de programma’s vastgelegd. Nu dus niet. Men zat te wachten op een thema ‘dat er uitsprong.’ Want al tijdens de twee-drie weken voor de verkiezingen was het klimaat als politiek thema ‘op’; en kennelijk voelde men dat. Men had met volle geweld een thema op de agenda willen zetten, maar dat was dus —  allicht net omwille van dat volle geweld — mislukt. Meer zelfs, toen bleek dat men ook aan de salariswagens van onder meer de journalisten ging zitten, was het enige wat van het klimaatthema overbleef de doodsteek voor Kristof Calvo.

‘Makelaars in incidenten en verontwaardiging’

Dat alles typeert de politieke verslaggeving en duiding van de VRT: journalisten als ‘makelaars in incidenten en verontwaardiging’, zei onlangs een slimme vriend. Hij heeft gelijk, meer zelfs: het is erger dan dat. Het achternalopen en opkloppen van incidenten, ongelukkige zinnetjes en affaires die er geen zijn gebeurt in eenklank met de politiek. Ze hoeven dan geen debatten te gronde te voeren. Dat is voor beide partijen een groot gemak.

Terzijde: het gebrek aan thema’s was niet het enige probleem van de verkiezingsprogramma’s. Wat ook opviel: veel te veel debatten met dezelfden over hetzelfde. Dat voorkomen is ook de opdracht van de verkiezingscoördinator. Maar ook hier: niet dus. Waardoor wat overbleef alleen kon worden rechtgehouden door het talent van individuen: Phara, Michael Van Droogenboeck op de radio, Zinzen & Van Cauwelaert. Maar daarmee hebben we het ongeveer gehad.

Waarbij nog moet worden opgemerkt dat Phara in een format werd opgesloten die een eenvoudige kopie was van de format voor de gemeenteraadsverkiezingen. Dat is een doodzonde tegen de universele mediaregel form follows content. Maar dankzij haar groot talent heeft Phara op dat punt de schade beperkt. Maar dat terzijde dus.

Buitengewone maatregelen

En nu de onvermijdelijke: uiterst rechts. De VRT zou zichzelf niet zijn als men daarover niet zeer bezorgd zou zijn. Over uiterst links niet, of veel minder, blijkt uit het redactieraadverslag. Een cordon médiatique, dat gaat wat ver. Maar toch moeten er buitengewone maatregelen worden genomen.

Ik heb dat nooit begrepen. In een rechtstaat is het niet de omroep die beslist wat goed of fout is. En de VB-verkozenen zijn even zo verkozen als alle anderen, ook die van de PVDA voor alle duidelijkheid. De VB’ers moeten overigens ook niet te veel mopperen: fair is het niet, maar ze krijgen door die ‘uitzonderingspositie’ van de omroep een gigantisch cadeau.

Ook de ‘oplossingen’ voor dat ‘probleem’ zijn helemaal VRT. Een speciale ‘cel uiterst rechts’. Met, nemen we aan, ook een ‘chef-uiterst rechts’? Die dan onder de chef-politiek valt? Chef-politiek die overigens samen met zijn collega de chef-justitie wordt aangestuurd door… de chef-justitie & politiek? Ook dat is de BRTN van vóór Bert De Graeve: het Mexicaans leger van het ministerie van radio en televisie. Ik corrigeer: er is in dit niet al te efficiënte land geen ministerie of overheidsadministratieadministratie te vinden waar men het op dat punt zo bruin bakt.

Privatiseren

De oplossing? Privatiseren. En u weet dat: ik ben absoluut geen neoliberaal of zelfs gewone liberaal. En ik heb er heel lang over gedaan om tot dat inzicht te komen. Maar het moet. De Vlaamse mediaconsument zal minstens even goed gediend zijn als tevoren, en het zal bovendien een stuk goedkoper zijn. Het is zonder twijfel mogelijk de essentiële informatie-opdracht van de omroep correct te laten uitvoeren door de privé-sector. Per slot van rekening bestaan er nergens in de wereld openbare kranten. So what?

Het beter doen dan vandaag kan echt niet zo moeilijk zijn. Per slot van rekening heeft destijds Piet Van Roe de VRT gered door de privatisering via productiehuizen van de andere programma’s. Niet omdat dat zijn politieke keuze was. Wel omdat het anders niet ging.

Komt het zo ver? Neen, denk ik, nu nog niet. De VRT kan zelfgenoegzaam doorgaan. Onder meer omdat de politiek slachtoffer is van zijn eigen dubbelzinnigheid: nee, men vindt het niet goed wat de openbare nieuwsdienst doet. Maar tegelijk vreest men het alternatief. En bovendien weet men op de vrt heel goed hoe makkelijk de politiek te misleiden is.

Zet bijvoorbeeld in de beheersovereenkomst een paar keer hoe belangrijk het Nederlands is voor de VRT, en de N-VA is al geweldig voor… Meer moet dat niet zijn. Alsof men er ooit had aan gedacht om in de toekomst in het Frans/Chinees/… uit te zenden. Maar soit, flaminganten nietwaar. Soms ligt ook de Vlaamse lat erg laag.