Transgenderrechten als nieuw ethisch vlaggenschip

Voortaan kunnen de Amerikaanse gebruikers van Facebook kiezen tussen meer dan 50 opties, gaande van agender tot two-spirit, om hun ‘genderidentiteit’ te bepalen. Het komt daarmee tegemoet aan de verzuchtingen van verschillende critici, die stellen dat de klassieke tweedeling man-vrouw te beperkend is voor de identiteitsbepaling van heel wat mensen: het biologische geslacht (sekse) valt immers niet altijd samen de psychosociale aspecten ervan (gender). Met andere woorden: het is niet omdat iemand in biologisch opzicht man of vrouw is dat die persoon zich ook zo voelt. Deze vooruitstrevende maatregel van de sociaalnetwerksite moet in eigen land aangegrepen worden om de rechten van transgenders hoog op de agenda te plaatsen en zo uitvoering te geven aan het federaal regeerakkoord dat bepaalt dat ‘de huidige wet op transgenders in het licht van de internationale verplichtingen [moet] worden geëvalueerd en aangepast’. De federale regering wil zo naar eigen zeggen dat België een voortrekkersrol speelt wat de gelijke rechten van holebi’s en transgenders betreft.

 

Een aanpassing van de huidige wet is effectief noodzakelijk. Dat deze niet tegemoet komt aan de situatie van transgenders valt reeds af te leiden uit de titel. Die maakt immers enkel gewag van ‘transseksualiteit’, wat niet de volledige ‘transgendervlag’ dekt. Transgender is namelijk een koepelterm voor travestie, transseksualiteit én transgenderisme. Een vrij complex begrippenkader, maar kort samengevat komt het hier op neer: een transgender beschouwt zichzelf behorend tot het andere geslacht, maar niet elke transgender heeft noodzakelijkerwijze de behoefte daar een geslachtveranderende ingreep aan te koppelen. Denk maar aan de bekendste transgender uit de muziekwereld, Antony Hegarty van de groep ‘Antony and the Johnsons’: biologisch man, psychosociaal vrouw.

 

Toch kunnen transgenders de behoefte koesteren om (wettelijk) erkend te worden in hun ‘genderidentiteit’, bijvoorbeeld door een voornaamswijziging of een aanpassing van de geslachtsaanduiding op hun geboorteakte. En net daar knelt het schoentje. De huidige wet, die zoals vermeld op de leest van transseksualiteit geschoeid is, legt zeer strikte en vergaande restricties op. Naast de ‘voortdurende en onomkeerbare innerlijke overtuiging tot het andere geslacht te behoren dan datgene dat is vermeld in de akte van geboorte’, moet men in beide gevallen ook aan medische criteria voldoen. Bij een voornaamswijziging moet een hormonentherapie worden gevolgd, in het geval van een aanpassing van de geboorteakte moet zelfs een geslachtverandering én sterilisatie worden ondergaan. Transgenders, die dus niet noodzakelijkerwijze de behoefte voelen om een geslachtverandering te ondergaan, kunnen zo de mogelijkheid missen wettelijk erkend te worden in hun ‘genderidentiteit’. Indien zij dan toch bereid zijn een geslachtsverandering te ondergaan – en deze dure ingreep effectief kunnen bekostigen – worden ze bovendien gedwongen tot onomkeerbare onvruchtbaarheid. Wie hiertoe niet bereid of in staat is, blijft in de kou staan.

 

Los van het feit dat deze medische criteria een ernstige inbreuk vormen op het zelfbeschikkingsrecht en de onschendbaarheid van het menselijk lichaam, zoals vastgelegd in de universele mensenrechtenverdragen, schenden ze bovenal de Yogyakartaprincipes. Deze principes, reeds in 2006 vastgelegd, vormen een bundeling van 29 beginselen die betrekking hebben op seksuele oriëntatie en genderidentiteit, met als doel de discriminatie van holebi’s en transgenders tegen te gaan. In beginsel 4 wordt expliciet gesteld dat ‘niemand mag worden gedwongen om een medische behandeling te ondergaan, zoals een geslachtsveranderingsoperatie, sterilisatie of hormoontherapie, als voorwaarde voor wettelijke erkenning van de genderidentiteit’. De huidige praktijk is dus niet enkel mensonterend, het impliceert eveneens een flagrante mensenrechtenschending.

 

Als België op ethisch vlak haar internationale voortrekkersrol verder wil blijven spelen, wordt het dan ook dringend tijd om het debat te openen over de volwaardige maatschappelijke en wettelijke erkenning van transgenders. Want ondanks de mooie beloftes om hier tijdens de huidige legislatuur werk van te maken, bleef de federale regering zwaar in gebreke: geen enkele fundamentele maatregel werd genomen om de situatie van transgenders te verbeteren. Nochtans werd reeds in december 2012 de basis gelegd voor een ruim parlementair debat, zoals dat met de wet op de euthanasie voor minderjarigen het geval was. Op initiatief van (toenmalig) N-VA-senator Piet De Bruyn werd een resolutie goedgekeurd die de federale regering oproept om de Yogyakartaprincipes te onderschrijven en actief uit te dragen. Het kan daarbij een voorbeeld nemen aan Vlaanderen. In het Vlaams Parlement wordt, eveneens op initiatief van Piet De Bruyn, het debat gevoerd over de algemene maatschappelijke aanvaarding van transgenders: hoe garandeer je gelijke kansen voor transgenders, wat met specifieke zorg- en welzijnsvragen, welke rol is er weggelegd voor het onderwijs, hoe kan de overheid zelf het voorbeeld geven, …? Ook op het niveau van de Vlaamse Regering heeft men niet stilgezeten. naast het feit dat transgenders in het Vlaams regeerakkoord van 2009 voor het eerst als doelgroep werden benoemd, werkte de Vlaamse regering aan specifieke maatregelen: denk aan de recente gezamenlijke publicatie van ministers Pascal Smet en Philippe Muyters over transgenders op het werk.

 

Aangezien de verkiezingen voor de deur staan, is het echter een illusie dat er tijdens de huidige legislatuur nog voldoende ruimte zal zijn voor een grondig, fundamenteel en vooral sereen debat. Op korte termijn kan op federaal niveau nog beslist worden om de medische criteria voor een voornaamswijziging en een aanpassing van de geboorteakte te schrappen, maar een ruimer debat over transgenderrechten is werk voor de volgende regering. Die krijgt de kans om van dit thema, na de wet op de euthanasie voor minderjarigen, het nieuwe ethisch vlaggenschip te maken.

 

Meer info over deze thematiek: www.transgenderinfo.be