U wil de doodstraf écht niet

De doodstraf, ethisch en moreel gezien heb ik er weinig problemen mee. Personen die wetens  en willens, met voorbedachten rade dus, het recht menen te hebben andermans leven te claimen, mogen er gerust op gewezen worden dat dit repercussies heeft. Het onomkeerbare van een moord mag mijns inziens gereciproceerd worden met het onomkeerbare van de ultieme straf voor de dader. Ik denk persoonlijk niet dat het een straf is die voor veel rechtszaken in aanmerking komt, maar het mag wel tot het straffenarsenaal van een rechter behoren.

Doodstraf?

Deze week werd dit delicate onderwerp behandeld in een #DeGroteLevensvragen-sessie bij Hautekiet (Radio 1). Dit genereerde de verwachte consternatie op mainstream en sociale media, waarbij de algemeen aanvaarde stelling bleek te zijn: ‘Waarom spreken wij daarover? Dit is een achterhaald debat. Wij zijn beter dan dat.’ Echte argumentatie kwam er niet aan te pas.

Neen, de teneur van dit programma was dat 54% der ondervraagden moordenaars wel graag zien hangen en die deplorables moeten volgens opiniemakers in de verscheidene media aan de schandpaal genageld worden. Cue een tranerige Rik Torfs, die een overtuigde pro-doodstraf dame live in het programma aanmaande om de doodsangst van een terdoodveroordeelde te gaan aanschouwen. Ongetwijfeld geen makkelijke opgave, maar de relevantie bij een blinde Vrouwe Justitia ontsnapte me. Verontwaardiging of sentimentaliteit lijkt mij sowieso  niet de beste motor voor dit soort onderwerpen, maar laten we ervan uitgaan dat dit eigen is aan het concept van dit radioprogramma.

Parameters

Doodstraf is echter een moeilijke zaak en kent vele parameters. Is het een effectief afschrikmiddel? Is het bedoeld als afschrikmiddel of is het wraak? Zijn moordenaars per definitie ziek en indien zo, kan een moordenaar ooit verantwoordelijk gesteld worden voor zijn zieke daad? Zijn beulen zélf moordenaars? Kan een arts meewerken aan het nemen van een leven? Mag de kost van een doodstraf afgewogen worden tegenover de kost van een levenslange opsluiting? Mogen nabestaanden een zeg hebben in de strafbepaling? Kan wraak een louterend effect en maatschappelijk nut hebben? Mag je met een telraam kijken welk beleid een positiever resultaat oplevert? Weegt die ene onschuldig geëxecuteerde op tegen de andere onschuldige die het slachtoffer wordt van een vrijgelaten moordenaar? Is de ene collatoral damage meer of minder aanvaardbaar dan de andere? Wie behoeft meer bescherming: de potentieel onschuldige moordenaar of de onschuldige buitenstaander? Als we bereid zijn om wanstaltige daders extreem te beschermen tegen de ultieme straf, moeten we dan de onschuldigen ook niet extreem beschermen door élk potentieel gevaar levenslang weg te steken? Moeten we Minority Report-gewijs preventief actie ondernemen tegen mensen die de potentie tot moord in zich dragen?

Een heleboel vragen waarvoor best wel wat voor-tegenargumentatie te vinden is. Argumentatie die verder gaat dan het ridicule ‘Wij zijn beschaafder dan dat en zwijg nu maar’. Een heleboel vragen die een debat waard zijn, maar laten we er een primordiale vraag uitpikken voor dit stukje. Dé hamvraag lijkt mij te zijn of de persoon effectief schuldig is aan de ten laste gelegde feiten en of dit bewezen kan worden.

Onomkeerbaar omzichtig

Aangezien het een onomkeerbare straf is, moet uiteraard de nodige omzichtigheid aan de dag gelegd worden. Dit vereist dan ook een meticuleus gerechtelijk apparaat en de nodige checks and balances om gerechtelijke dwalingen tot een absoluut minimum te herleiden. Bij het schrijven van deze laatste zin had ik moeite een monkellachje te onderdrukken: ‘gerechtelijke dwalingen tot een minimum herleiden’. Ik vrees dat politie, parket en magistratuur mijlenver verwijderd zijn van de 99,99% garantie op juiste rechtsspraak die nodig zou zijn bij een doodstraf. Als brave burger ben ik gelukkig nog niet met het gerecht in contact gekomen en als ik de track record van de rechtsspraak bekijk, is het woordje ‘gelukkig’ hier vermoedelijk terecht op zijn plaats.

Laten we de oorspronkelijke stelling dan ook even aanpassen: ethisch gezien heb ik geen probleem met het uitvoeren van een doodstraf, indien de rechtsspraak voor die gevallen een 99,99% ‘juiste’ uitspraak kan garanderen. Beyond reasonable doubt, weet u wel.

Alhoewel een doodstraf als strafmaatregel mij dus niet ongenegen is, ben ik sinds enkele jaren tóch van gedacht veranderd. En wel om het volgende.

Eerst even terzijde: DNA en biometrie zijn zowat de heilige graal van forensische onderzoeken…
Als brave burger was je vroeger quasi onzichtbaar voor het gerecht. Er moest al heel wat gebeuren alvorens je in zijn vizier geraakte. Maar áls je in het vizier kwam, was het niet altijd makkelijk je te verdedigen. Dat laatste is niet veranderd, maar het eerste… Het staatsapparaat gaat steeds verder in het registreren van strikt persoonlijke gegevens als DNA en vingerafdrukken. Dat je recidive probeert te counteren via registratie van misdadigers lijkt mij verdedigbaar, maar voor onschuldige zielen als u en ik, is dat onaanvaardbaar. Stel: een moord in een steegje en op de plaats delict worden enkele haartjes gevonden. Vroeger werden die haartjes geanalyseerd en als er een misdadiger naar boven kwam, dan mocht die al-dan-niet brave man/vrouw zijn/haar allerbest doen om zichzelf uit nesten ter krijgen. Nu komen u en ik echter óók naar boven bij zo’n gerechtelijke procedure. De kans dat úw DNA op een plaats delict wordt gevonden, is uiteraard zeer klein, maar de kans dat ‘onschuldig’ DNA wordt gevonden op een misdaadplek is érg groot. En dankzij een doorgedreven registratie is binnenkort élk gevonden DNA ook te linken aan de eigenaar. Waar je vroeger onzichtbaar, lees: veilig, was voor het gerecht, ben je nu plots wél te linken aan andermans misdaden.

Onschuld

Welnu, ik wil niet in de schoenen staan van de arme drommel wiens DNA nabij het lijk werd aangetroffen en nu mag proberen om een sceptisch gerechtelijk apparaat te overtuigen van zijn onschuld. Ik vermoed dat de kans op een foute gerechtelijke beslissing heel wat hoger ligt dan 0,01%, dus voorlopig zou ik helaas geneigd zijn om ‘doodstraf, neen bedankt’ te bepleiten.

Maar niets staat stil… de onfortuinlijke opkomst van massa’s camera’s heeft misschien als neveneffect dat misdaden quasi live te volgen zijn en wél de bewijslast leveren om die 99,99% noodzakelijke zekerheid te bieden. Het kan alvast nooit kwaad om een debat te voeren, ook al is het slechts in een poging om beter weerwerk te bieden aan 54% der Vlamingen dan ‘You’re wrong, stupid!’