Vandaag 1966: dramatische sluiting van de kolenmijn van Zwartberg

Nadat de Belgische regering besloten heeft de kolenmijn van Zwartberg te sluiten, breken er stakingen uit en komt het tot rellen die op 31 januari 1966 hun dramatisch hoogtepunt bereiken met twee doden en vele gewonden.

De crisis rond Zwartberg neemt een aanvang met de mededeling van de regering, net voor Kerstmis, dat ze vijf Waalse mijnen én die van Zwartberg zal sluiten. Dit botst op hevige weerstand bij de Limburgse bevolking omdat Zwartberg een van de meest moderne en renderende mijnen is. De sluiting wordt gezien als een ‘compensatie’ voor de sluiting van de Waalse mijnen. Voor vele duizenden dreigt uitzichtloze werkloosheid. Onmiddellijk wordt een Aktiecomité der Mijnstreek (AdM) opgericht om het verzet te coördineren. Het AdM bestaat deels uit mijnwerkers, deels uit lokale mensen van de Vlaams Volksbeweging (VVB) en de Volksunie (VU).

Als eind januari 1966 de eerste ontslagbrieven arriveren, breekt een spontane staking uit. De rijkswacht rukt uit met zwaar materieel. De eerste ongeregeldheden breken uit als de rijkswacht een geldomhaling van het AdM brutaal verhindert. De noodkreet van het AdM wordt in Antwerpen gehoord en op 30 januari komen honderden Vlaamse militanten naar Zwartberg. De gezamenlijke betoging van mijnwerkers en Vlaams-nationalisten wordt door de rijkswacht meteen zwaar aangepakt. De gemoederen van de betogers worden nog meer opgehitst door het bericht dat de vakbonden hun verzet opgeven. De Volksunie is de enige politiek relevante organisatie die de mijnwerkers blijft verdedigen, samen met een aantal prominenten zoals de acteur Julien Schoenaerts. Die was in Zwartberg altijd vergezeld van een bekende Nederlandse dwarsfluitspeler.

Op 31 januari kent Zwartberg zijn dramatisch hoogtepunt. Als de stakers proberen hun actie uit te breiden tot de mijn van Winterslag, schiet de rijkswacht met scherp. Ze doden Jan Latos, vader van drie, vanop korte afstand met meerdere kogels in de rug. Theo Van Hecke wordt levensgevaarlijk gewond en is blijvend verlamd. Valeer Sclep sterft door een traangasgranaat op zijn hoofd. Honderden gewonden worden door particulieren geholpen om hen uit de handen van de rijkswacht te houden. Het nieuws over deze tragedie gaat de wereld rond. De regering trekt de rijkswachters terug en belast de para’s met de ordehandhaving. Die kiezen voor een veel doordachtere aanpak.

In het parlement beschuldigt de regering de Volksunie ervan de oorzaak van het drama te zijn. VU-voorzitter Frans van der Elst ontkracht dat en weet te bereiken dat het regeringsbeleid verantwoordelijk wordt gesteld. Uiteindelijk geeft de regering op 3 februari 1966 toe. In de ‘Akkoorden van Zwartberg’ belooft ze dat niemand zal worden ontslagen voor hij elders een nieuwe baan heeft gevonden. De stakers hervatten hierop hun werk; de regering valt twee dagen later. De Volksunie oogst de sympathie van een groot deel van de bevolking in de Limburgse mijnstreek, wat blijkt uit haar zeer grote vooruitgang bij de parlementsverkiezingen van 1968.

De BRT mocht de Panorama-documentaire Mijnalarm over de sluiting van Zwartberg niet uitzenden zonder censuur en toevoeging van een regeringsboodschap.