Vandaag 2009: Michel Freitag overleden, kritisch over ‘vrijheid’ en opeisen van ‘rechten’

Overlijden van Michel Freitag (73) in Montreal (Canada). Hij was socioloog en filosoof van Zwitserse afkomst. Je zou hem een evenknie van onze Mark Elchardus kunnen noemen. Zijn proefschrift is gewijd aan de kritiek op het liberalisme in theorieën over economische ontwikkeling. Als hoogleraar aan de Universiteit van Quebec in Montreal combineert hij onder de naam ‘dialectische sociologie’ een aantal disciplines, van epistemologie tot de studie van symboliek. Volgens hem is de mens altijd ondergedompeld in een samenleving, die hem instrumenten en ‘a priori structuren’ verschaft om vat te krijgen op de wereld. Tegenover  liberalisme en postmoderniteit, die het individu en de samenleving op abstracte wijze scheiden, plaatst hij het gemeenschapsdenken.

Zijn belangrijkste werk, L’abîme de la liberté. Critique du libéralisme (De afgrond van de vrijheid) verschijnt postuum in 2011. Ons tijdperk pronkt met ‘vrijheid’ en besteedt zijn tijd aan het opeisen van ‘rechten’. Maar maken de verworvenheden van de moderne ‘vrijheid’ de beloften waar? Dit is de vraag van Freitag, die een opmerkelijk kritische genealogie geeft van het moderne idee van vrijheid. Aanvankelijk heeft het moderne liberalisme een ‘zuiver idee’ van vrijheid naar voren gebracht, een abstracte opvatting. Deze ‘vrijheid’ wordt vooral gezien als de individuele uitoefening van de vrije wil, het vermogen is om te ontsnappen aan de beperkingen van natuur en samenleving. Het is de vrijheid van een individu, afgesneden van alles, zonder biologische of sociale verankering, die kiest wat hij wil zijn: ‘De vrijheid van dit abstracte subject is een pure vrijheid van zelfbeschikking’. Deze opvatting inspireert de ideologie van de mensenrechten.

Voor Freitag is dit een puur abstract, universeel idee. Het is absurd om er het uitgangspunt van een wereldbeeld van te maken. Vrijheid moet verankerd zijn in een ‘concrete plek’ waar ‘een zekere effectieve ervaring van vrijheid’ wordt beleefd. Dus kan de menselijke vrijheid niet worden gedacht buiten de noodzakelijke biologische en sociale context. Vrijheid kan nooit een abstracte vrijheid tot zelfbeschikking zijn: ze kan alleen de som van een aantal concrete vrijheden zijn, de mogelijkheid om dit of dat te doen binnen een alomvattende sociale orde. De vrijheid die Freitag promoot heeft dus een concreet, lokaal karakter en is gerelateerd aan een bepaalde menselijke gemeenschap.