Vlaanderen en zijn leeuwen

Twee weken geleden liet de organisatie achter Pukkelpop op aandringen van Kaoutar Oulichki (voorzitster van JongSocialisten) een twintigtal zwarte Vlaamse leeuwenvlaggen op het festivalterrein in beslag nemen. Pukkelpop bestempelde in zijn communicatie alle Vlaamse vlaggen waarop een Vlaamse leeuw met zwarte klauwen afgebeeld staat als een ‘zwarte collaboratievlag’. Nu het stof wat is gaan liggen lijkt het aangewezen om een aantal bedenkingen op een rij te zetten over de manier waarop we omgaan met één van de oudste symbolen in Vlaanderen.

De Vlaamse leeuw als symbool is ongeveer 800 jaar oud, maar de meeste varianten die vandaag in gebruik zijn werden ontworpen tijdens de 20ste eeuw. Traditioneel maakt men de opdeling tussen de leeuw met rode klauwen/tong en de leeuw met zwarte klauwen/tong. De eerste noemt men dan de officiëlevlag en de tweede de strijdvlagvan de Vlaamse beweging. Deze redenering klopt echter niet helemaal aangezien er ook verschillende strijdvlaggen bestaan met rode klauwen. De zwarte leeuw wordt vandaag door sommigen bestempeld als symbool van collaboratie. We moeten echter eerst de vraag stellen, wat is een collaboratievlag?

Collaboratievlag of niet?

In de meest beperkte omschrijving kan men stellen dat elke variant van de Vlaamse leeuw die ontworpen werd door een organisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog samenwerkte met de Duitse bezetter een collaboratievlag is. Er zijn slechts een beperkt aantal varianten van de leeuwenvlag die werden ontworpen tijdens de bezetting. Voorbeelden van deze varianten zijn de vlaggen van het Vlaams Legioen en de Duits-Vlaamse Arbeidsgemeenschap (DeVlag). Dit zijn enkele van de enige Vlaamse leeuwen die men terecht kan bestempelen als collaboratievlaggen. Deze varianten van de zwarte leeuw worden sinds het einde van de oorlog niet meer gebruikt en met goede reden. Maar de organisatie achter Pukkelpop kan gerust zijn. Deze varianten waren voor zover bekend niet te zien op de weide.

Gebruikt door onder meer het Vlaamsch-Nationaal Verbond (VNV).

Affiche van het door Rex-leider Léon Degrelle geleide Waals Legioen.

Duitse rijksadelaar, swastika en Vlaamse leeuw: het symbool van de DeVlag.

Er is een tweede brede definitie van de collaboratievlag mogelijk waarbij alle vlaggen die gebruikt werden door collaborateurs tijdens de bezetting gelden als collaboratievlaggen, ongeacht wanneer die varianten werden ontworpen. Vele vlaggen die ontworpen werden na de Groote Oorlog vallen onder deze definitie, maar niet enkel Vlaamse leeuwen. Volgens deze omschrijving zou de Belgische tricolore een collaboratievlag zijn. Deze vlag werd immers gedragen door de leden van het Waals Legioen op hun uniformen. Is de Belgische vlag daarom een symbool van collaboratie? Is de driekleur vandaag een symbool van onderdrukking en haat enkel omdat de vlag tijdens de oorlog werd gebruikt door collaborateurs? Vaderlandslievenden zullen stellen van niet. Eenzelfde redenering zou men moeten toepassen op de Vlaamse leeuw. Dit blijkt tot op heden helaas ondenkbaar in bepaalde kringen.

40-45

Beide benaderingen delen minstens één element, de vlag moet tijdens de periode 1940-1945 bestaan hebben om als collaboratievlag te kunnen worden bestempeld. Voor zover men kan afleiden uit de foto’s van Pukkelpop waren de Vlaamse vlaggen die verwijderd werden varianten die pas een aantal decennia na het einde van de Tweede Wereldoorlog werden ontworpen. Bijgevolg stel ik me de vraag hoe men de term ‘collaboratievlag’ kan verantwoorden. Hoe kan een symbool dat pas ruim na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd ontworpen ‘schuldig’ zijn aan collaboratie?Dat gebrek aan historisch besef is schrijnend, net als de vaststelling dat geen enkele journalist tot op heden de betrokkenen heeft geconfronteerd met deze kritische bedenking.

1973

Het debat over de kleuren van de Vlaamse leeuw werd al jaren gevoerd voor het incident op Pukkelpop. Steeds maakt men een onderscheid tussen twee varianten, de driekleurige leeuw die in 1973 als officiële vlag van de Vlaamse Gemeenschap werd aangenomen en de zwarte leeuw van de Vlaamse beweging. Deze opdeling is echter onvolledig. Er bestaan immers talloze varianten van de Vlaamse leeuw die doorheen de eeuwen zijn ontworpen door diverse personen en organisaties.

De zwarte leeuw wordt gebruikt door zowel de linkerzijde als de rechterzijde binnen de Vlaamse beweging. De bijdrage van Gert Verwilt (Vlinks) in Knack (24/08/19) gaat dieper in op dit aspect. Sommigen kiezen er echter voor om deze verscheidenheid aan symbolen af te wijzen. Zo pleitte historicus en sp.a’er Marc Le Bruyn er in De Morgen (20/08/19) voor om voluit te kiezen voor de driekleurige leeuw van de Vlaamse Gemeenschap.

Maar waarom zouden wij ons moeten beperken tot één enkele variant van de Vlaamse leeuw? Waarom zouden de officiële vlag van onze gemeenschap en van 6,5 miljoen Vlamingen en de strijdvlag(gen) van de Vlaamse beweging elkaar uitsluiten? Een benadering die één van beide varianten wil bannen doet naar mijn mening afbreuk aan de cultuurhistorische rijkdom van Vlaanderen en de ideologische verscheidenheid van Vlaamse beweging.

Hedendaagse variant, onder meer door de Vlaamse Volksbeweging verspreid.

Zelfklever, ontworpen na Zwarte Zondag, door het links-nationalistische Meervoud.

Hedendaagse variant, onder meer verspreid door Vlaams Belang.

Pluralisme

Het debat over de Vlaamse leeuw zal men blijven voeren, maar helaas zijn niet alle bijdragen even constructief. Zij die stellen dat er slechts één echte Vlaamse vlag bestaat brengen in mijn ogen te weinig waardering op voor de politieke en culturele verscheidenheid binnen Vlaanderen en de Vlaamse beweging. Wie die daarentegen blijft beweren dat alle zwarte leeuwen collaboratievlaggen zijn beschikt naar mijn mening over onvoldoende kennis omtrent het thema om enige betekenisvolle bijdrage te kunnen leveren aan het debat. Een geschiedkundig debat voeren zonder kennis van zaken is zoals diepzeeduiken zonder training of uitrusting. Geen van beide acties maken veel kans op een positieve afloop.