Volk tegen establishment, ook in Italië

Op zondag 27 oktober hebben de inwoners van Umbrië gestemd. De regio, met hoofdstad Perugia, telt iets meer dan 880 000 inwoners en is in trek bij toeristen die het in Toscane voor bekeken houden. Umbrië kleurde sinds de Tweede Wereldoorlog steeds politiek bloedrood. Eerst onder een communistisch bestuur, later onder de linkse nazaten van die partij, tot met de Partito Democratico  (PD). Hier is nu een einde aan gekomen. Om het met de Italiaanse premier Giuseppe Conte uit te drukken: ‘Ik had een slecht resultaat verwacht, maar dit is een aardverschuiving.’

Lega-voorzitter Matteo Salvini had op tijd een alliantie gesmeed met de rechtse partij Fratelli d’Italia  van de ex-neo fasciste Giorgia Meloni en met de ‘leftovers’ van Berlusconi’s Forza Italia. Zoals steeds voerde hij intensief campagne. Zijn aanzien in Umbrië was hiervoor ook al goed. Tijdens de verkiezingen in Perugia in 2014 haalde hij 38%. Salvini’s alliantie haalde nu 57,5%, tegenover 37% voor de centrum-linkse coalitie die de nationale regering vormt. Een verschil van pakweg 20%, waardoor het mogelijk is dat een Lega-burgemeester uit Montefalco, een stadje bij Perugia, regiopresident van Umbrië wordt.

Salvini’s vergissing geen belemmering

Veel opiniemakers gingen ervan uit dat Matteo Salvini sinds zijn ongelukkig politiek manoeuvre tijdens de zomer bij de kiezer uit de smaak zou vallen. Dit resultaat is dan ook belangrijk voorbij de grenzen van Umbrië omdat het die aanname tegenspreekt.

In augustus liet Salvini de coalitie met de Vijfsterrenbeweging (M5S) — waarvan hij en de Lega toch al koele minnaars waren — ontploffen, in de overtuiging dat er zo in oktober nieuwe verkiezingen zouden komen. Tot ieders verbazing vonden M5S en de PD elkaar in sneltempo, en vormden een nieuwe regering met opnieuw de partijloze Giuseppe Conte aan het hoofd.

Nog steeds is het niet helemaal duidelijk wie aan de touwtjes trok om de twee partijen bij elkaar te brengen. PD en M5S waren voordien aartsvijanden die elkaars bloed lustten. Matteo Renzi, voormalig kopstuk van de PD, beweert tot op heden dat hij de architect van die coup was. Verder krijgt men steeds de uitleg dat het ‘systeem’ of het ‘establishment’ in Italië — en daarbuiten — de handen in elkaar geslagen heeft. In elk geval is het opvallend hoeveel begrip, geduld en tolerantie de Europese Commissie deze keer aan de dag legt voor het Italiaanse begrotingsvoorstel voor 2020. Wie naar sommige mensen luistert, merkt duidelijk dat Salvini’s rechts-populisme niet de enige verklaring is voor een zekere aversie. Men ziet in Salvini despotische trekken en een bedreiging voor het Italiaanse politiek systeem.

Umbrië test case  voor Rome?

Aan de andere kant staat de gemiddelde Italiaanse burger. Men hoeft maar even met buren of burgers op straat of in de winkel te praten: de onverminderde sympathie en populariteit van Salvini bij de ‘kleine man’ is opvallend. Zet de verkiezingsresultaten van de Lega maar eens op een rijtje: 14% in 2015 (regionale verkiezing), 20,2% in 2018 (nationale verkiezing), 38,2% in 2019 (Europese verkiezing).

De M5S daarentegen dreigt langzaam af te kalven: haalden zij in 2018 nog 27,5% bij de nationale verkiezing, zakten ze bij de Europese verkiezingen van 2019 terug naar 14,6%. Bij deze verkiezing in Umbrië gingen ze onder hun zelf gestelde minimumdrempel van 10% door: ze overtuigden slechts 7% van de kiezers.

Hoogstwaarschijnlijk heeft de kiezer in Umbrië zijn frustratie over de ontwikkelingen in Rome uitgedrukt. De meerderheid van de burgers die in 2018 op de M5S en de Lega stemden, voelen zich door het abrupte huwelijk tussen M5S en PD belazerd. De PD wilden zij niet meer — en zeker niet Matteo Renzi, die nu weer in de regeringsmeerderheid zit.

Hoe gaat het verder?

Umbrië is klein, maar na de verkiezing zondag slaat een bepaalde paniek toe in Italië. Er komen nog een aantal regionale verkiezingen aan, zoals in Emilia Romagna, Toscane, Calabrië en Campania. Zal de coalitie tussen PD en M5S stand houden? Zullen zij terug in dezelfde constellatie de regionale campagnes voeren? En wie zijn mogelijke alternatieve leidersfiguren?

Zelfs de naam van Mario Draghi duikt nu op in de nationale arena. Matteo Renzi, de slimste jongen van de buurt, heeft op tijd afscheid genomen van zijn oude partij PD. Hij startte een nieuwe partij met dertig hem toegewijde aanhangers. Zijn Italia Viva  is in principe deel van de regeringscoalitie. Maar op de campagnefoto waar de centrum-linkse voorzitters hun alliantie aan de Umbrische kiezer voorstelden, is hij niet te zien.