Voltooide levens verdienen erkenning

Laurens Verrelst | Doorbraak.be

De implicatie van Johan Sanctorum over mensen die hun leven als voltooid beschouwen dat ze eigenlijk depressief zijn, vond ik een beetje kort door de bocht. Daarom wil ik er graag op reageren.

Johan haalt naar eigen zeggen zijn levenslust uit het jennen van andere mensen. En wij, zijn publiek, lezen dit graag en geven hem en zijn werk een betekenis, of, zoals hij zou zeggen, ‘zingeving’. Indien op een bepaald moment niemand meer bij zijn opmerkingen stilstaat, ja, dan zal zich ook voor hem de vraag stellen of zijn leven niet ‘voltooid’ is. De Amerikaanse schrijver Henry James zei ooit: ‘Eenzaamheid begint als jij niemand meer hebt voor wie jij de belangrijkste bent.’ Johan is nog belangrijk: voor de lezers, zijn familie, de redactie, een handvol vrienden,…

Verschillen in ouder worden

Als dit op een dag niet meer aan de orde is, ben je dan ‘verveeld’, zoals hij beweert? Johan begrijpt het verschil niet tussen een 65-jarige letterkundige jonkie, die van afspraak naar afspraak holt, en een vrouw van 91, flamboyant, staats, en geestelijk bovengemiddeld, maar opeens in een rusthuis terecht komt. Lutgart Simoens beschrijft de toestand van haar medebewoners: de meeste kunnen niet meer praten. Zij gaat niet meer naar de cafetaria, ze komt er mensen tegen die niets te zeggen hebben en nergens in zijn geïnteresseerd. Jennende Johan denkt dat dit met een Knack-interview weer goed komt – stel je niet zo aan, je hebt weer aansluiting! Wat hij niet weet, is dat bij een voltooid leven zoiets korte uitstapjes zijn waarna je weer in jouw kamer terecht komt en de deur achter jou dichtvalt.

Een ander aspect van ouder worden dat Johan niet onderkent, is dat we allen anders ouder worden. Net zoals Lutgart niet bij haar leeftijdsgenoten past, is het zich moeilijk voor te stellen dat Mario Draghi met zijn 72 jaren balspelletjes doet met bejaarde 70-plussers. Er zijn mensen die er op hun 65e uitzien als iemand van 55. Het is een kwestie van genen, maar ook opleiding, status, sociale omgeving en individuele persoonlijkheid. Er zijn VIP’s die nooit tot rust komen, zelfstandigen die eeuwig werken, maar ook mensen die op hun 65e gewoon door het systeem uitgespuugd worden. Het leven vóór de dood ziet er voor iedereen anders uit. Ook de kansen zich ‘nog nuttig’ te maken, zijn na je 65e anders dan daarvoor.

Voldaanheid is geen depressie

Mijn man zat in zijn rusthuis en hij wist goed genoeg dat de praatgroepjes, de speel- en teken groepjes onder zijn niveau waren. Hij wilde niet zo worden als de anderen; aftakelen, het contact met de omgeving verliezen. Hij heeft zich zelfs dood laten gaan. Hij was geen depressieve, door ‘zelfmedelijden’ gedreven man. Hij was een man die volop waardig uit dit leven wilde stappen. Voltooid voelt het als je s ’ochtends wakker wordt en niet meer ziet voor wie of voor wat jij nog opstaat. De eenzaamheid volgens Henry James.

Sanctorum ziet dit als een depressie. Gewoon ‘vastbijten in een zaak’ en niet op het ‘hoofdkussen van de duivel’ gaan liggen is zijn advies. Maar er zijn op een bepaald moment niet meer zo veel zaken om zich in vast te bijten. Onze maatschappij is daar te gulzig voor. Onze maatschappij houd niet van werkende ouderen, niet tegen betaling en ook niet zonder betaling. Als men zich niet al in een golf- of een bridgeclub heeft vastgebeten, mag men nog net bij een voedselbank of vervoersdienst voor blinden werken, of met wagentjes door ziekenhuizen trekken en de wezenloze patiënt vragen of hij of zij een boek wil lezen.

Hebben ouderen een plaats?

Onze maatschappij houdt niet van ouderen. Als zij werken, nemen zij iets weg van de anderen. Als ze verder leven en niets doen, worden ze te duur. En als ze om euthanasie vragen, vindt men dat niet leuk. Deze samenleving is namelijk heel erg ingesteld op gezond zijn en gezond blijven. Naar euthanasie vragen is dan een slag in het gezicht. Het feit dat het leven gewoon op is, haalt de lol uit al de discussies over meer of minder vlees eten en hoeveel alcohol gezond is.

De meerderheid van de burgers heeft die ene grote wens: eindelijk met pensioen! In hun verbeelding gaat dan de deur naar het paradijs open. Eindelijk vrij, leuk op terrasjes zitten en pintjes drinken. Eindelijk reizen, leuke dingen doen. Dit kan goed gaan, maar ook ontzettend mis lopen. In ieder geval gaat het vroeg of laat mis. En dan wordt men s ‘ochtends wakker: je liefste is er niet meer, werk is er ook niet. Misschien ook niet die toegewijde familie die men zich had voorgesteld. Je ziet hoe de deuren dichtklappen en je vraagt je af wat je nog te wachten staat.

Reglementeren is een must

Het leven is voltooid. En wie het zo aanvoelt, heeft een recht op sterven. Het makkelijkste zou zijn om lid van een vereniging te worden, zoals in Nederland werd geopperd. Een pil ligt opgeborgen in een kastje, en als je zo ver bent, wordt dat voor jou open gedaan. Ook dit is nog maar een droom, daarom moet het geregeld worden. En dat doet een overheid. Dat Gwendolyn Rutten het opneemt, of wie dan ook, maakt geen verschil uit. De politiek móet zich met dit probleem bezighouden, want de groep die vraagt naar een uitbreiding van de euthanasiewetgeving zal groeien. Johan Sanctorum kan rustig en vrolijk verder leven. Aan zijn lijk wordt niet gepikt. Maar hij moet ophouden bij mensen die vlak bij de dood staan ‘ledigheid’ te veronderstellen.