Waarom een fiscale hervorming wel mogelijk was

Belgen lopen een loonsverhoging van 835 euro netto per jaar mis door de mislukte fiscale hervorming van de federale regering, zogezegd door het dwarsliggen van een partner: MR. De Vlaamse regering toont enkele weken later, via het stikstofdossier, dat de nodige hervormingen ook mogelijk zijn als één meerderheidspartij zich verzet. Maar waarom komt die hervorming er dan niet?

Federaal minister van Financiën Vincent Van Peteghem kondigde begin maart 2023 een verzwakte versie van zijn fiscale hervorming aan. Deze blauwdruk, gebaseerd op het werk van fiscaal jurist Mark Delanote, beloofde de werkende klasse een loonsverhoging van maar liefst 835 euro netto per jaar.

Die verhoging komt er door het optrekken van de belastingvrije som van 10.160 euro naar 13.500 euro. En de minister wou ook de belastingschijf van 45 procent verbreden, waardoor de werkende middenklasse niet zo snel in de schijf van 50 procent belandt. Ten slotte moest de uitfasering van de werkbonus worden vertraagd om het verschil groter te maken tussen werken en niet-werken.

Alles zou worden gecompenseerd door een reeks maatregelen zoals een verdubbeling van de effectentaks en een hervorming van de BTW. Naast terugverdieneffecten door een hogere werkzaamheidsgraad beoogde de fiscale hervorming de belasting op arbeid te verschuiven naar een belasting op consumptie en vermogen.

Veto

Dat een hervorming van de fiscaliteit belangrijk was voor alle partijen, staat buiten kijf. Jong CD&V verbond zelfs het lot van een volgende Vivaldi-regering aan het dossier en zei dat de huidige regering zonder fiscale hervorming ‘mislukt’ is.

Heel wat partijen hadden hun specifieke veto’s. Ook MR kon zich duidelijk niet vinden in het voorstel van minister Van Peteghem. Volgens voorzitter Georges-Louis Bouchez kon er geen sprake zijn van een verhoging van bepaalde belastingen en een stijging van de prijs van de winkelkar. Want we staan met België in de top drie van de OESO-landen met de hoogste fiscale druk op arbeid en kapitaal. MR vindt het noodzakelijk dat de fiscale hervorming samenhangt met een arbeidsmarkthervorming en een hervorming van de pensioenen, maar aangezien beide beleidsdomeinen zich in de portefeuille van PS-ministers bevinden, zag hij dat niet gebeuren.

Verzoening

Na de duidelijke stellingname van MR trachtte de eerste minister Alexander De Croo (Open Vld) nog te verzoenen. Hij legde een vernieuwd plan op tafel, waarin de belastingverhogingen werden geschrapt, maar hij moest al snel vaststellen dat vice-eersteminister David Clarinval (MR) ‘geen millimeter meer bewoog’. De eerste fase van de grote fiscale hervorming van Van Peteghem belandde daarmee definitief in de prullenmand.

In de studio’s van de journaals en duidingsprogramma’s schoven de andere Vivaldi-partijen gretig de zwarte piet door naar MR en haar voorzitter. De andere partijen leken volledig op dezelfde lijn te zitten, maar werden geblokkeerd door de vermaledijde Bouchez. Dat lijkt niet echt te kloppen, zo leert het grondwettelijk gewoonterecht.

Gewoonterecht

Een regering voert in principe haar regeerakkoord uit met de partners in die regering. Daarvoor heeft zij een meerderheid in het parlement. Het plan van Van Peteghem ging weliswaar verder dan wat het regeerakkoord vooropstelde en dus geldt de regel dat er eerst naar consensus wordt gezocht binnen de meerderheidspartijen. Als niet iedereen akkoord gaat, is het een geldige keuze om gezamenlijk te beslissen om het voorstel uit te stellen en de geplande hervorming dus niet door te voeren. Bij die keuze heeft iedereen boter op het hoofd.

Als alle meerderheidspartijen behalve één op een bepaalde lijn staan dan is het, in een tweede stap, ook geldig om die partij voor de keuze te stellen: buigen of barsten. Buigen houdt in dat je het voorstel toch slikt en zo consensus bereikt. Barsten houdt in dat een partij uit de regering stapt. MR, goed voor veertien kamerzetels, zou daardoor de regering-De Croo met een minderheid van 74 op 150 zetels achterlaten.

Stikstofdossier

Op Vlaams niveau werd die grondwettelijke gewoonte ook ingezet bij het stikstofdossier. In de nasleep van het eerste stikstofarrest en de tijdelijke instructie van de minister, werd de omgevingsvergunning van Project One, de nieuwe ethaankraker van Ineos, vernietigd. Het mogelijk mislopen van zo’n miljardeninvestering in de Antwerpse haven, bracht N-VA en Open Vld ertoe om het stikstofdecreet zonder CD&V in te dienen in het Vlaams Parlement. Dat was die laatste partij die dwars lag over de concrete uitvoering van het stikstofplan.

Aangezien geen consensus kon worden gevonden én de tijd dringt omdat anders een vergunningsstop dreigt met catastrofale gevolgen voor de economie en landbouw, stelden N-VA en Open Vld hun meerderheidspartner voor de keuze: buigen of barsten.

Angst voor de kiezer

Dus, als alle Vivaldi-partijen behalve MR écht een belastinghervorming wilden, konden ze die afdwingen van de Franstalige liberalen via het grondwettelijk gewoonterecht. Dat ze dat niet deden is veelzeggend. Ofwel zijn de overige Vivaldi-partijen het ook niet eens over de belastinghervorming en zijn ze dus dieper verdeeld dan ze doen uitschijnen. In dat scenario is de quote van Jong CD&V-voorzitster Sien Vandevelde nog meer bewaarheid: Vivaldi is mislukt.

Ofwel had men fundamentele schrik dat MR-voorzitter Bouchez geen blufpoker speelt, waardoor de regering-De Croo zou barsten en dus vallen. Angst voor de kiezer blijkt dan weer eens het Leitmotiv en dat is misschien nog wel de triestigste vaststelling van het gebrek aan fiscale hervorming. Een vaststelling die Belgen zo’n 835 euro per jaar kost.