Was de eerste Vlaamse leeuw helemaal zwart?

Telkens het anti-Vlaamse kamp het niet laten kan, wordt de strijdvlag van de Vlaamse beweging met zwarte leeuw op een gele achtergrond gretig  bezoedeld als ‘collaboratievlag’, ‘fascistisch’, en nog meer van dat fraais. Men beweert in een zelfde beweging dat de Vlaamse leeuw met rode klauwen ouder zou zijn dan de Vlaamse strijdvlag. Deze stelling is zelfs over de schreve tot in Frans-Vlaanderen overgewaaid, waar de Vlaamse leeuw nog  veelvuldig wappert, maar dan in een driekleurige versie wegens geen last met de Belgische ziekte. Tijd voor een beetje geschiedenis over de Vlaamse leeuw.

Luc Pauwels, in zijn dagelijkse, waardevolle dagklapper op Doorbraak, herinnert ons er aan dat op 6 juli 1973 de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap een decreet goedkeurde  ‘tot instelling van een eigen vlag, een eigen volkslied en een eigen feestdag van de Nederlandse cultuurgemeenschap’. De beschrijving van de Vlag van de Vlaamse Gemeenschap luidt als volgt:  een klimmende leeuw met als kleuren geel met een zwarte leeuw, rood  geklauwd en getongd. Ik bespaar onze lezers een lang betoog over het feit dat de vlag van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd niet werd weerhouden. Onthoud dat zonder het veto van de politieke voorvaders van Conner Rousseau de vlag van de Vlaamse gemeenschap wel degelijk de vlag van de Vlaamse beweging zou zijn geweest.

Hoe oud is onze Vlaamse leeuw?

De eerste Vlaamse leeuw die wij kennen dateert uit 1162. Hij stond op een zegelring van de latere Vlaamse graaf, Filips van de Elzas (1142-1191). Voor die tijd werd misschien een ander wapen gebruikt genaamd Oud-Vlaanderen, alhoewel dit onduidelijk is. In de Gravenkapel in Kortrijk, pas in de veertiende eeuw gebouwd,  kan je zien dat het Filips van de Elzas is die voor de eerste keer een schild met Vlaamse leeuw draagt met aan zijn voet het afgedankte Oud-Vlaanderen.

Oud-Vlaanderen wordt beschreven als een schild van twaalf stukken van lazuur (blauw) en goud (geel), met een hartschild van keel (rood). Het is nog steeds een onderdeel van het wapen van de provincie West-Vlaanderen. Historische bewijzen dat dit wapen werkelijk werd gebruikt zijn niet gevonden. Alle referenties naar Oud-Vlaanderen dateren, merkwaardig genoeg, van twee eeuwen later. Men verbindt Oud-Vlaanderen aan de Rijselse woudmeester Liederik, legendarische voorvader van de eerste Vlaamse graven. Maar het bestaan van dit mythische personage is al even mistig als zijn wapen.

Over de oorsprong van onze leeuw zijn verschillende versies in omloop. Het zou een verband hebben met de kruistochten, overgenomen  zijn van een sultan na een gevecht gewonnen door graaf Filips van de Elzas. Een andere mogelijkheid is dat de Vlaamse graaf de leeuw als wapen eerst zag bij  Willem van Ieper, ook bekend als Willem van Lo, de eerste om een gaande leeuw, helemaal zwart, in zijn blazoen te dragen. Willem had deze symboliek uit Engeland meegenomen, het land waar hij vele jaren oorlog voerde.

Twee of drie kleuren?

Ik zal de rabiate anti-Vlaamse medemens niet kunnen helpen want de allereerste bekende afbeeldingen van een Vlaamse leeuw zijn zwart, helemaal zwart. In het Liber Additamentarum van Matthaeus Parriensis, dat ongeveer van 1250 dateert, ziet men een zwarte leeuw, zonder klauwen en zonder tong. De Vlaamse heraldicus Ernest Warlop (1935-2003) merkte fijntjes op dat in de wapenkunde, tot in de veertiende eeuw, dieren zonder tong werden voorgesteld.

De bibliotheek van Kamerijk in Frans-Vlaanderen bezit een prachtige miniatuur uit 1260: een ridder met volledig zwarte leeuw. Geen spoor van rood. Het wapenboek Dering (1270-1280) laat de leeuw van Boudewijn van Dampierre zien, zoon van graaf Gwijde, eveneens met zwarte klauwen  maar zonder tong. In het wapenboek Wijnbergen dat van het eind van de dertiende eeuw dateert, zie men een volledige zwarte leeuw zonder klauwen en zonder tong.

Pas in de tweede helft van de veertiende eeuw verschijnt in het wapenboek Gelre, voor de eerste keer, een leeuw met rode klauwen en tong. De periode stemt overeen met een standaardisering en verfijning van de heraldiek in die tijd.

Een leeuw of een luipaard?

Nu we weten dat de oorspronkelijke vlag geel en zwart was, blijft nog de bijkomende vraag: was het een leeuw? In de dertiende en veertiende eeuw werd ook gesproken van een luipaard. De eerste tekeningen van onze leeuw zijn inderdaad aarzelend en doen meer denken aan een gaande luipaard die staand, een leeuw is geworden. De naam ‘Liebaards’,  de Vlamingen uit het Vlaamse kamp in de tijd van de slag der Gulden Sporen, suggereert ook dat onze oorspronkelijke leeuw mogelijk een luipaard was, in het Latijn, ‘leobardus’.

Collaboratievlag?

Bepaalde linkse en anarchistische kringen vinden het nodig uit te pakken met de geel-zwarte vlag als collaboratievlag om de huidige Vlaamse beweging in diskrediet te brengen. Voor een Frans-Vlaams publiek gebruik ik als argument dat niemand tot de gedachte kwam de Franse vlag te verbieden al werd de Franse driekleur algemeen gebruikt door de Franse collaboratie. Denk onder meer, maar niet alleen, aan het Vichy-régime onder Maarschalk Pétain. Idem voor de Belgische driekleur, wegens veelvuldig gebruik door de Rex-beweging en door het Waals Legioen, onder bevel van  le beau Léon.

Hendrik Vuye

Laat niemand zeggen dat de vlag van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd geen historische vlag is want de tweekleurige vlag is twee eeuwen ouder dan de vlag met rode tong en klauwen. En als iemand tot de intolerante gedachte komt om de Vlaamse strijdvlag te verbieden wegens het collaboratieverhaal heeft Hendrik Vuye, professor Staatsrecht, refererend naar de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de mens, dit enkele jaren geleden juridisch afgeblokt.

Vuye: ‘Men noemt dat polysemische symbolen, symbolen die meerdere betekenissen hebben. De vlag met de zwarte Vlaamse Leeuw heeft een andere betekenis wanneer ze zou opgehangen worden bij een herdenking van een of andere collaborateur dan wanneer ze gebruikt wordt binnen de Vlaamse Beweging. Zo’n polysemisch symbool gaan verbieden door het te herleiden tot een héél beperkte periode van de geschiedenis is een vrij flagrante inbreuk op de vrijheid van meningsuiting.’