Wat we nog niet wisten over de Wehrmacht

Wie iets wil begrijpen — laat staan schrijven — over het militaire aspect van de Tweede Wereldoorlog, kan niet langs dit nieuwe boek heen. Perry Pierik’s Wehrmacht, de knevel van Europa is een hoogst originele beschrijving van de Wehrmacht van binnenuit, zoals er in het Nederlands nog geen bestond. En het staat bol van originele foto’s. Luc Pauwels sprak met de auteur.

Van Reichswehr naar Wehrmacht

Hoe verliep de transformatie van de verslagen keizerlijke Reichswehr naar de Wehrmacht tijdens het Derde Rijk?

‘Na de Eerste Wereldoorlog was er weinig meer over van de oude Reichswehr. Door het Verdrag van Versailles bleef er nog maar 100 000 man onder de wapens. Dat is natuurlijk erg weinig, maar dat waren wel vrijwel allemaal officieren. Men probeerde dus de kern van het leger intact te laten. Daarnaast was er tijdens de Republiek van Weimar een veelvoud aan Freikorps-achtige eenheden, die min of meer gedoogd onder de wapens bleven. Dat dit een serieuze machtsfactor was bleek onder andere uit het Duitse ingrijpen in de Baltische gebieden in 1919.’

‘Toen communisten de Duitse belangen in de regio in gevaar brachten, vond er een onofficiële interventie plaats, waarbij Duitse Freikorps-eenheden onder leiding van majoor Bischoff met zijn “IJzeren Divisie” ingreep. De Entente-machten (Frankrijk, VK en VS) stonden dit oogluikend toe. Zelfs na de rechts-conservatieve Kapp-putsch in Berlijn (1921) maakte de regering van Friedrich Ebert nog gebruik van Freikorpsen om communistische opstanden neer te slaan in het Ruhrgebied. Met het aan de macht komen van Hitler in 1933 werd de Wehrmacht langzaam meer en meer omgebouwd langs nationaalsocialistische snit.‘

Je zou een rimpelloze relatie tussen Hitler en de Wehrmacht veronderstellen. Maar blijkbaar was dat niet zo?

‘Het Duitse leger was keizerlijk ingesteld, maar kwam in toenemende mate onder druk te staan vanuit de nationaalsocialistische ideologie. De nazi’s brachten steeds meer hoge officieren in stelling die kritiekloos stonden tegen over het regime. De in Neurenberg veroordeelde generaals Wilhelm Keitel en Alfred Jodl waren daar voorbeelden van. Het gros van de oude Reichswehr-officieren koos voor de zogenaamde Von Rundstedt-filosofie.’

‘Deze grand old man van het Pruisische leger stelde dat het leger zich niet met politiek moest bemoeien en slechts bevelen moest uitvoeren. Dit nur Soldat-zijn zou de strijdkrachten beschermen tegen de uitwassen van de nazi’s. Maar het was een duivelspact. Het werd voor de strijdkrachten steeds moeilijker zich te onttrekken aan de schaduwzijde van het nazisme, omdat de Duitse strijdkrachten steeds verder geïnfiltreerd werden door de nazi’s. Walther von Brauchitsch noemde Hitler “de eerste soldaat van het Derde Rijk”.’

‘Oppositionele militairen werden op diverse manieren uitgeschakeld, in diskrediet gebracht of zelfs vermoord. Zo Ludwig Beck, Werner von Fritsch, Werner von Blomberg en Kurt von Schleicher. Naast repressie deed Hitler ook toegevingen aan het leger. Het feit dat hij in 1934 afrekende met de Sturm-Abteilung (SA) van Ernst Roehm, was mede ingegeven door zijn keuze voor het leger. Begrijpelijkerwijs lustte de generale staf dit groeiende partijleger niet. Met de “Nacht van de Lange Messen” (de fysieke uitschakeling van de SA-top) koos Hitler voor de strijdkrachten.’

Veldtochten

Vanwaar die snelle overwinningen in 1940? Liepen Nederland, België, Frankrijk, en anderen, dan zo erg achter op militair vlak?

‘Nederland en België waren simpelweg te klein om een daadwerkelijke tegenstander te zijn voor nazi-Duitsland. Zij moesten het hebben van coalities om stand te kunnen houden. Coalitievorming stond haaks op de Nederlandse neutraliteitsgedachte, welke in 1914-1918 had gewerkt. Ditmaal ging de vlieger niet op, en Nederland was dan ook geen enkele partij. België kon op Franse steun rekenen, maar voerde een oorlog welke gebaseerd was op de praktijk van de Eerste Wereldoorlog. Frankrijk beschikte over een aanzienlijke tankmacht, maar die werd ingezet als infanterie-ondersteunend.’

‘De Duitsers hadden, onder invloed van nieuwe militaire denkers als Heinz Guderian, de Blitzkriegmethode omarmd. Het ingenieus samengaan van de diverse wapentakken leverde spectaculaire successen op, waarbij men snel in de diepte opereerde en de tegenstanders uit het lood sloeg. De Poolse veldtocht van 1939 was een perfecte oefening. De Poolse legers, die aan de grens stonden, werden er razendsnel uitgemanoeuvreerd. Binnen een week was de hele defensie ingestort en was een ordeloze terugtocht het gevolg. In Frankrijk herhaalde zich dit.’ 

Waarom lukte het in het oosten, in de Sovjet-Unie, dan niet?

‘Duitsland had nimmer een oorlog gevoerd die langer duurde dan zes weken. De enorme afstanden, de logistiek, de slechte wegengesteldheid en de offerbereidheid van het Rode Leger en de Sovjetbevolking — al dan niet onder dwang — braken de Duitsers op. Wie teruggaat naar de originele documenten, zal zien dat de Duitsers al in de herfst van 1941 zich aan het voorbereiden waren op de winter. Ze konden de slijtageslag simpelweg niet aan. De omvang van het Rode Leger en zijn oorlogsindustrie was enorm. Hitler had de kracht van de Sovjet-Unie ernstig onderschat. De Sovjetverliezen waren astronomisch, maar er bleef voldoende over om het uit te zingen.’

‘De Duitsers konden de verliezen van het eerste halfjaar al niet volledig vervangen. Hun strijdkrachten waren verder meer in de breedte opgebouwd dan in de diepte. Er was gebrek aan alles. Transport werd opgevangen met geconfisqueerde vrachtwagens uit heel Europa. Wat betreft onderhoud was dit een ramp. Daarbij slaagde men er niet in de veroverde gebieden te consolideren.’

‘In het Donets-bassin werden grote ijzer- en kolenmijnen ingenomen, maar Stalin had die onder water laten zetten. Het droogleggen duurde ruim een jaar en toen waren de fronten weer gewisseld. Daarbij voerde nazi-Duitsland oorlog om grondstoffen, vooral olie, maar de paradox was dat er nauwelijks olie was om de oorlog te voeren. Het momentum was verloren gegaan. Stalin voerde de oorlog nog ‘totaler’ dan Hitler. Het overleven van de Sovjet-Unie in 1941 had voor een belangrijk deel te maken met interne terreur. Achter het front opereerden politieke bataljons, die elke deserteur executeerden. Alleen al bij de slag om Stalingrad schijnen zo’n 30 000 soldaten van het Rode Leger door eigen troepen om het leven te zijn gebracht. Dat zijn drie divisies. Het was meedogenloos.’

Duitsland vocht niet alleen: het streed in coalitie met een aantal bondgenoten. Wat was daar het probleem?

‘Coalitieoorlogen zijn lastig. Los van de systemen en de taalbarrière, speelden nog andere zaken tijdens “Barbarossa” een hoofdrol. Het moeilijkste was het feit dat de verschillende bondgenoten om verschillenden redenen deelnamen. Zo vochten zowel de Hongaren onder Horthy als de Roemenen onder Antonescu mee aan Duitse zijde. Beide landen waren ingestapt ter bescherming van hun belangen tegenover elkaar.’

‘Horthy wilde de grenzen van de Verdrag van Trianon (1920) herzien, waardoor Hongarije veel grond en inwoners had verloren. Roemenië wilde vasthouden aan zijn winst uit hetzelfde verdrag. Met de inname van Moldavië en Bessarabië probeerde Boekarest de “historische” grens oostwaarts te verschuiven. Toen dat eenmaal was gerealiseerd, en Odessa zich in Roemeense handen bevond, was de animo voor de oorlog voorbij. Niet onverwacht vielen de Sovjets bij Stalingrad aan waar die coalitiepartners aan het front stonden. Zij waren slechter bewapend en vooral oorlogsmoe. Zowel in Roemenië als in Hongarije sloegen uiteindelijk anti-oorlogspartijen toe en probeerden over te lopen naar de geallieerden.’

Inlichtendiensten en beleid

Ik lees met verbazing ‘Duitse inlichtingendienst voorspelde D-day’. Toch leken de Duitsers verrast op 6 juni 1944, de eerste dag van de Slag om Normandië…

‘Het is een bekend gegeven dat inlichtingendienst en beleid soms langs elkaar heen opereren. Het probleem is van oudsher natuurlijk het wegen van de diverse rapporten. De Duitse instanties bleken behoorlijk goed op de hoogte van geallieerde plannen, maar desondanks werd daar niet altijd naar gehandeld. Beroemd is Hitlers reactie op de Sovjettroepenopbouw aan de Weichselrivier, januari 1945. Als de inlichtingendienst de enorme Sovjetvoorbereidingen meldt, noemt Hitler dat “de grootste leugen sinds Dzjengis Khan”.’

‘Vooraf aan 9/11 hadden de Amerikaanse diensten ook aanwijzingen dat er ‘iets met vliegtuigen’ ging gebeuren. Toch gebeurde 9/11. Normandië is vergelijkbaar. Vrijwel gelijktijdig regende het meldingen over geallieerde landingsplannen rond Calais. Met gerichte Britse luchtbombardementen in die regio werd dit vermoeden bewust versterkt.’

‘De Duitsers waren succesvol geïnfiltreerd in Franse verzetsbewegingen. Door de infiltratie kwamen de Duitsers van alles op de hoogte. Op 1 juni 1944 vingen zij 26 meldingen. De invasie was aanstaande. Vier schriftelijke rapporten, het laatste op 5 juni, een dag voor D-Day, waarschuwden voor de landing.’

Duitse bevelsstructuur

Volgt er een boek over de overgang van Wehrmacht naar Bundeswehr?

‘Dat zou zeker interessant zijn. Het viel me bij diverse internationale operaties van de Bundeswehr op dat het Duitse leger toch een geheel eigen manier van opereren heeft. Zo flexibel, of ruggengraatloos, als de Nederlander van nature is, zo strik is voor een Duitse soldaat een bevel.’

‘Toen het parlementsgebouw in Kaboel eens door Duitse troepen bewaakt werd in de pre-talibanperiode, kwamen allerlei clanhoofden met bewapening de plenaire zaal ingelopen. De Duitse soldaten aan de toegangsdeur hadden bevel geen wapens toe te laten en het dreigde direct uit de hand te lopen. De grote Afghaanse ego’s lieten de beledigende versperring niet toe, de Duitse bevelsstructuur werkte hetzelfde. Het kwam bijna tot een schietpartij in het Afghaanse parlement.’

‘In Joegoslavië schoot een Duitse patrouille bij de eerste verkenning gelijk twee tegenstanders dood, dat was dezelfde killing rate als Nederland in een jaar. De scheidslijn Wehrmacht en Bundeswehr zou bij bestudering nog wel eens kleiner kunnen zijn dan we denken. Generaals als Speidel en Von Kielmansegg maakten carrière in de Bundeswehr, maar waren toch echt gepokt en gemazeld in de Wehrmacht.’