Wie is bang?

Het NTG, het Gentse theatergezelschap, is het seizoen 2019-2020 begonnen met een nieuw toneelstuk van Tom Lanoye. Een bewerking dat niet enkel sterk leunt op het beroemde stuk Wie is bang van Virginia Woolf?  van Edward Albee, maar er bovendien een gevolg van is.

Op herhaald verzoek van Els Dottermans schreef de auteur Wie is bang  (zonder vraagteken). Omdat haar echtgenoot ook een acteur is, Han Kerckhoffs, en niet weigerig stond tegen een samenspel, lag de keuze van het beroemdste stuk van Albee als het ware voor de hand. Het kwam er enkel op aan een jong koppel te verzinnen dat tegelijk klankbord als inspiratiebron is. Dat werd gevonden door er een actueel item aan te koppelen. Inspelend op wat artistiek directeur Milo Rau koppig voor ogen heeft, werd het koppel een duo migrantenkinderen dat als acteur carrière wil maken.

Een kolfje

De vóór en tegens van de bevolkingsreacties over de ambities van zulke mensen zijn makkelijk te vinden. Ze verwerken is een kolfje naar de hand van Tom Lanoye. Met als gevolg dat in Wie is bang  menige semi-racistische sneer het jonge koppel ten deel valt. Gehecht aan de grondlaag van Wie is bang voor Virginia Woolf?, de Haatliefde – of de Liefdeshaat, kies maar uit – van het oudere koppel, kan er een boeiend stuk ontstaan. Helaas is het nieuwe stuk van Tom Lanoye een toneelstuk, maar boeiend is het allerminst. Jammer voor het 25ste toneelstuk van Lanoye, want hij blijft de enige ware toneelschrijver van Vlaanderen. Een aantal dat door het wanbeleid van de minister van Cultuur op een hand van drie vingers te tellen is; maar dit terzijde.

Een mankement van eerste orde

Het meesterwerk van Tom Lanoye blijft – mijn inziens – Mama Medea, al schurkt de monoloog Gaz Pleidooi van een gedoemde moeder  (novelle/monoloog) uit 2015, tegen deze titel aan. Beide boren de diepere lagen van de gevoelens aan en voeren de spelers/toeschouwers naar een explosie. Dat is bij Wie is bang  niet het geval. Oppervlakkigheid overheerst. Het lijkt wel of de auteur tegemoet wilde komen aan de verzoekster maar zijn hoofd er niet naar stond. Scène op scène volgt, zonder dat er een onderhuidse chronologische opbouw is. Dat er geen catharsis is, is een mankement van eerste orde. Elk toneelstuk, elk essay, elke roman heeft die nodig wil hij/zij in aanmerking komen om een niveau van hogere orde te bereiken.

Het sterkste punt

Lanoye trok het schuifje van het hedendaags theater open en verstrooide de gebreken, zwakheden en clichés ervan over de clausen van het oudere koppel. Met enige goede wil zou je dat het sterkste element van de voorstelling kunnen noemen. Het maakt dat Wie is bang  een bulldog met ballen is, ideaal geschikt voor het amateurtoneel, waar loslopend spel belangrijker is dan strak aan de leiband gehouden vorminhoud. Een enigmatisch element, kort na aanvang gelanceerd en aan het eind leidend naar een verrassing is er niet, evenmin als een lijdend onderwerp dat opgeblazen wordt en waarmee de toeschouwer zich aangesproken voelt. Dat moet toch het doel zijn, nietwaar, van een toneelstuk?

De Griekse tragedieschrijvers wisten het, en al wie daarop volgt, tot en met Sarah Kane. Haar stukken zijn autobiografisch, maar toch voelen de toeschouwers zich medeverantwoordelijk voor haar lijden en dood.

Net geen afknapper

Dat de productie van het NTGent geen afknapper is, is te danken aan het spel van de acteurs, in het bijzonder Han Kerckhoffs en Els Dottermans. Het jonge koppel, Tarikh Janssen en Dilan Yurdakul, treedt welwillend het strijdperk in, maar veel kleur voegen ze niet toe. Dat is ten dele de schuld van de auteur, maar ook van regisseur Koen De Sutter. Het lijkt wel of hij er zich met een jantje-van-leiden van af gemaakt heeft. Nauwelijks tempo-, spel- en gevoelsregie. Enkel de beeldvorming kreeg zijn volle aandacht. En is niet eens smaakvol of verrassend ingevuld. Kortom, wat verwacht wordt, komt eraan, en sneller dan verwacht werd.

Wie is bang  is een voorstelling die men gezien wil hebben. Een tweede maal hoeft echter niet. Daarvoor heeft de productie te weinig smaak en geur. Maar, herhaling, dat is niet de schuld van de twee oudere acteurs. Met als ster Han Kerckhoffs. Had de regisseur Els Dottermans wat ‘bewerkt’, zouden haar explosies en diepgang veel meer indruk hebben gemaakt. Els is een brok energie, en haar karakter en talent is mij dierbaar, maar vraagt voor het toneel choreografie. Jammer dat die afwezig was.

Wie is bang ***
Tom Lanoye, auteur
Koen De Sutter, regisseur
Els Dottermans, Han Kerckhoffs, Tarikh Janssen, Dilan Yurdakul, spelers
NTGent en Theaterproducties Zeeland, producenten
Info & tickets: www.ntgent.be