Sinds het sluiten van Doel 3 vrijdag is er heel wat te doen rond de energiebevoorrading. Gaat het licht op 1 december 2025 uit wanneer we de laatste van de vijf kerncentrales sluiten?

Ik ga er in deze column even van uit dat Doel 4 en Tihange 3 zonder sluitingsperiode energie kunnen blijven leveren na 2025 – best case scenario. Tenzij specifiek vermeld baseer ik mij in deze column op de cijfers van de Federatie van de Belgische Elektriciteits- en Gasbedrijven (FEBEG). Zij berekende alles op basis van gegevens van Eurostat, FOD economie, Eurelectric, Elia, Synergrid… Op sommige vlakken verschillen de cijfers van deze in studies van CREG of VREG, maar de conclusie wordt daar an sich niet door beïnvloed.

We verbruikten de laatste vijf jaar gemiddeld 83,18 miljard kilowattuur (kWh) en we produceerden over diezelfde periode gemiddeld 85,5 miljard kWh. We kenden een piekjaar en een daljaar, deze waren tekens te wijten aan de daling of stijging van productie van energie geproduceerd door kernenergie. Dit resulteerde in 2018 in een tekort aan geproduceerde elektriciteit van 12,16 miljard kWh en 2021 in een overschot van 12,64 miljard kWh. Gemiddeld over de laatste vijf jaar hebben we wel een overschot aan geproduceerde elektriciteit van 2,32 miljard kWh.

Hoeveel kernenergie moeten we vervangen?

49,7 % of 47,86 miljard kWh van de geproduceerde elektriciteit in 2021 kwam van kernenergie. Doel 4 en Tihange 3 zijn de kerncentrales met het hoogste vermogen en staan potentieel in voor 35,16% van de productie. Dit betekent dat we 31,03 miljard kWh elektriciteit moeten zien te vervangen in 2026 door de sluiting van de kerncentrales.

Er zijn echter twee maatregelen van de overheid die het elektriciteitsverbruik zullen doen stijgen: de verplichte warmtepompen in nieuwbouw en de verplichte elektrische bedrijfs- en salariswagens. Wat de warmtepompen betreft zijn er geen cijfers beschikbaar en dit is ook vrij ingewikkeld om te berekenen. Wat de elektrische wagens betreft voorzien we dat er tegen 2026 ongeveer 1 miljoen van zullen rondrijden en daarvoor hebben we 3 miljard kWh extra elektriciteit nodig. We moeten dus in 2026 34,03 miljard kWh extra zien te produceren of te importeren.

Windmolens op zee

Komt er voor 2026 meer offshore windenergie? Neen! De veiling/tender voor de nieuwe Elisabethzone start in 2023 en er wordt verwacht dat de eerste 700 MW aan vermogen pas eind 2027 of begin 2028 (in het beste geval) operationeel zal zijn. Dat de versterking van de hoogspanningsnetten door de extra kabeltrajecten Ventilus en Boucle du Hainaut, voor de Elisabethzone noodzakelijk is, is een misleiding. De huidige Stevin-kabel (Zeebrugge-Eeklo) kan een capaciteit aan van 6 gigawatt (GW) en beide windmolenzones zouden tegen 2030 een capaciteit van maximaal 5,8 GW halen. Hou er dan nog rekening mee dat windmolenparken in productie maar tussen de 80 en 85% van die capaciteit halen. Zo weet je dat de Stevinkabel dit vlot kan dragen.

Windmolens op land

Komt er meer onshore windenergie? Ja. Gemiddeld komen er per jaar 44 windmolens op land bij. 176 windmolens tegen 2026 zijn goed voor ongeveer 1,2 miljard kWh extra elektriciteitsproductie (best case scenario). Door de steeds stijgende protesten tegen windmolens en de succesvolle rechtsprocedures van protestverenigingen is het absoluut niet zeker dat we de komende jaren 44 extra windmolens per jaar zullen halen.

Zonnepanelen

De stijging van de energiefactuur geeft een serieuze boost aan de installatie van zonnepanelen. Wat dat betreft circuleren er nogal wat cijfers en extrapolaties. Ik neem opnieuw het cijfer van het best case scenario en dan komen we uit op 2,5 miljard kWh extra productie aan elektriciteit tegen 2026. We hebben absoluut nog een groter potentieel. Vito en Energyville berekenden dat er een potentieel is van 99,6 gigawattpiek aan zonnepanelen op commerciële, industriële en residentiële daken. Dit betekent zonnepanelen op elk beschikbaar – nuttig – dak. Dit zou kunnen voorzien in alle nodige jaarlijkse energieproductie in België (85 miljard kWh). Mocht deze theoretische maximale bezetting realistisch zijn – welke ik betwijfel – dan kunnen we dit, aan het huidig installatietempo, ten vroegste bereiken tegen 2050-2060.

Fossiele brandstoffen

Fossiele energiecentrales voorzien 26,6% van onze elektriciteitsproductie. Gascentrales vertegenwoordigen het grootste deel daarvan en voorzien 22,6% of 21,76 miljard kWh elektriciteit. We nemen opnieuw het best case scenario. De Algemene Directie Energie leverde vergunningen af voor de bouw van 5.310 MW extra STEG-centrales (STEG: stoom- en gasturbine). Als je weet dat wij vandaag 6.310 MW vermogen hebben, dan zou in het geval, wanneer ze ook allemaal (tijdig) een omgevingsvergunning krijgen, ongeveer goed zijn voor een productie van 18,29 miljard kWh elektriciteit (opnieuw best case scenario).

Let wel! Onze gascentrales produceren nu niet naar hun volle capaciteit omdat zij de piekmomenten van de hernieuwbare energie moeten opvangen en vaak maar op halve capaciteit draaien of soms zelfs uitgeschakeld worden. Als ik positief redeneer en ik ga ervan uit dat extra batterijen (ook de autobatterijen) de grillen van de hernieuwbare energie voor een stuk opvangen en de gascentrales daardoor 30% meer elektriciteit gaan produceren dan staat dit voor 7,8 miljard kWh extra elektriciteit (opnieuw best case scenario).

In het meest positieve scenario komen we dus op 26,09 miljard kWh elektriciteit door extra productie van gascentrales. Samen met de extra productie door zon en wind komen we op 29,79 miljard kWh (26,09 + 2, 5 + 1,2) extra elektriciteit. Dit betekent in het meest positieve scenario een tekort van 4,61 miljard kWh.

Importsaga

We kunnen dit tekort perfect importeren. Althans, in een normaal scenario. Sinds de oorlog in Oekraïne is dat lang niet meer zeker. Door de quasi onbeschikbaarheid van Russisch gas moeten veel Gazprom-afhankelijke landen elektriciteit en gas elders aankopen, anders gaat bij hen het licht uit. In België zijn we slechts voor 4% afhankelijk van Russisch gas, we kopen hoofdzakelijk gas uit Noorwegen (41%) en Nederland (34,4%), en Qatar (11,8%). Omdat de vraag stijgt, stijgt de prijs – logisch. De grootste overschotten aan elektriciteit bevinden zich in Denemarken (veel offshore windmolens) en Noorwegen (veel waterkrachtcentrales). Deense en Noorse elektriciteit waren voor de crisis al de duurste op de markt, en nu zeker.

Prijzenplafond

We kopen ons gas en onze elektriciteit hoofdzakelijk aan in Europa. Het Europees beschikbare gas en de overschotten aan elektriciteit kunnen in 2026 maar éénmaal aangekocht worden. Daardoor rijst de vraag of we in 2026 wel genoeg gas en elektriciteit op de Europese markt kunnen aankopen. Wordt België de komende jaren in Europa niet uit de markt geprijsd door pakweg Duitsland en Frankrijk?

Hetzelfde geldt als we het op wereldschaal bekijken. Hier ligt meteen de reden waarom Groen en Tinne Van der Straeten een algemeen prijsplafond willen, niet zozeer om sociale redenen, maar omdat anders het licht uitgaat door tekorten aan gas en elektriciteit. Misschien zelfs al in 2024, want zullen we deze zomer voldoende gasvoorraden kunnen aanleggen? Uiteraard wil Alexander De Croo niet als de black-outpremier de geschiedenis ingaan en daarom wil ook hij een beperking van de vrije markt. Daarom wil hij de Noren – de Europese ‘energiekingpinnen’ – aan de leiband. De Duitsers willen enkel een prijzenplafond op Russisch gas, zo kunnen zij via de vrije markt hun bevoorradingszekerheid garanderen.

Kaarsenmakerspetitie

De ganse discussie doet me denken aan de ’kaarsenmakerspetitie’ van Frédéric Bastiat (1801-1850). Hij stelde in zijn pamflet voor dat de overheid een einde zou maken aan de oneerlijke concurrentie van de zon door ze uit te doven. Want met het verdwijnen van de zon als concurrent zouden er ongetwijfeld meer kaarsen verkocht worden. Ook hier willen we met het prijzenplafond de vrije markt muilkorven, concurrenten aan banden leggen en laten dansen naar de pijpen van de Europese mandarijnen.

Slotsom: als er geen algemeen prijzenplafond komt, sluiten we best geen enkele kerncentrale, want tegen 2026 geraken we er niet met (extra) gascentrales en import-elektriciteit. Ook niet in een best case scenario. Moet de regering echter niet uit goede voorzorg voorzien zijn op een worse case scenario? Hoewel we tegen 2040 wellicht voldoende eigen hernieuwbare energie kunnen opwekken om in de huidige elektriciteitsconsumptie te voorzien, verwachten we tegen dan dat alle 6 miljoen wagens op elektriciteit rijden waarvoor we ongeveer de volledige elektriciteitsproductie van alle windmolens op zee nodig zullen hebben om deze te laten rijden. Best nieuwe kerncentrales bouwen tegen dan.