Wordt Brazilië een nieuwe dictatuur ?

Brazilië is een uitzonderlijk groot land (20 maal de bevolking en 280 keer de oppervlakte van België) alsook een zeer divers land (etnisch, religieus, economisch). Bijgevolg is Brazilië moeilijk om te besturen door één centrale overheid, een probleem waarop een federaal model met 27 deelstaten maar gedeeltelijk een antwoord biedt. De politieke leiding wisselt dan ook vaak volgens één van de vele breuklijnen die door het sociale en politieke landschap lopen. Dat was ook bij de laatste verkiezingen niet anders, toen de linkse Lula de fakkel opnieuw overnam van de rechtse Bolsonaro (met minder dan 1 procent verschil in stemmen). Het is goed om een waakzaam oog te werpen op enkele onrustwekkende beslissingen van Lula sinds zijn aantreden in januari.

Bolsonaro heeft zijn eigen politiek graf gegraven door steeds in ruzies verwikkeld te zijn zonder een echt beleid te realiseren. Groot was dan ook de verrassing dat Lula in hetzelfde bedje ziek lijkt te zijn, iets wat in zijn vorige twee ambtstermijnen niet in de huidige mate meespeelde.

Strijd op sociale media

De sociale media zijn vandaag het politieke slagveld waar massaal stemmen gewonnen of verloren kunnen worden, en dat weet ook Lula. Al in de eerste week van zijn nieuwe ambtstermijn formuleerde hij het voorstel om desinformatie (‘fake news’) aan banden te leggen. Dat inmengingsrecht zou bij de overheid komen te liggen, in samenwerking met het hooggerechtshof. Lula houdt de definitie van ‘fake news’ bewust zeer breed, en het Hooggerechtshof wijst in zijn concept naar standpunten ‘die het openbare beleid schaden’. Kortweg: alle vormen van oppositie komen niet alleen in het politieke vizier, maar ook in het vizier van rechters die zich voor deze politieke kar laten spannen.

Lula heeft de jacht op tegenstanders helemaal voor open verklaard: iedereen die ergens een aandeel heeft gehad in zijn veroordeling voor corruptie, ‘moet er aan’ zoals hij dat zelf publiekelijk verkondigde. In de eerste plaats Sergio Moro, de drijvende kracht achter de grootste anti-corruptie-operatie uit de Braziliaanse geschiedenis (‘lava jato’), die hiervoor beloond werd met een ministerpost onder Bolsonora – maar die opgegeven heeft omdat er met die laatste geen land te bezeilen bleek. Maar Lula noemt nog meer zetelende parlementsleden en rechters in functie bij naam. Opnieuw een ernstige inbreuk op een normale democratische werking en de scheiding der machten. Het deed bij alle politieke observatoren de wenkbrauwen fronsen, zelfs onder zijn supporters.

Corruptie

Het terugdringen van corruptie is in Brazilië een even levendige vraag als het winnen van de wereldbeker voetbal. De Braziliaanse bevolking ziet Lula’s jacht op anti-corruptie politici en rechters niet alleen de persoonlijke vete (waarvan elke burger ter wereld zijn leider liever gevrijwaard ziet) maar vreest vooral het einde van de pogingen om corruptie terug te dringen. Het opnieuw vrij spel geven aan corruptie deed de beurzen (d.w.z. het internationaal economisch vertrouwen in Brazilië) dieprood kleuren. En dat nadat de beurzen in januari al een klap te verwerken kregen, na Lula’s aankondiging dat hij gaat doen waar socialisten het beste in zijn: veel schulden maken zonder in economie of infrastructuur te investeren en zonder enige bezorgdheid over hoe die financiële putten nadien te vullen. Lula’s socialistisch beleid is budgetair nadeliger dan Bolsonaro’s non-beleid…

Een ander groot probleem waar Brazilië onder gebukt gaat, is de georganiseerde misdaad. Die misdaadsyndicaten leven van de corruptie, en de beknotting van hun macht door de eerder genoemde Sergio Moro (bijvoorbeeld door het moeilijker te maken voor kopstukken om vanuit de gevangenissen hun zaak nog te runnen) leidde er toe dat één van de grootste misdaadorganisaties (PCC) hem en zijn ganse gezin wou uitmoorden – een aanslag die net op tijd verijdeld kon worden. Lula, en zelfs een aantal schaamteloze journalisten met hem, kozen hierbij uitdrukkelijk de kant van de misdadigers en beschuldigden Moro van ‘opgezet spel’. Dat leidde tot zo veel verontwaardiging dat Lula’s woordvoerder nadien een poging moest ondernemen om uit te leggen dat Lula dat niet zo bedoeld had.

Steun kalft snel af

Maar het kalf was, opnieuw, al verzopen. Zelfs op Globo (hun VRT) klinkt al kritiek door. Ook grote namen zoals de in Zwitserland wonende Paulo Coelho, die voorheen openlijk campagne voerde voor Lula, getuigen nu van hun vergissing en hun spijt. Lula’s ‘approval rate’ (het percentage van de bevolking dat hem steunt in zijn beleid) is op deze korte tijd teruggevallen van 51% bij aanstelling tot 41% midden maart, ofwel één op vijf supporters is hij al kwijt. Ook parlementair loopt het van kwaad naar erger: eind maart werd in het parlement al een eerste keer ‘impeachment’ (afzettingsprocedure) officieel ter sprake gebracht, met zijn uitspraken over Moro als speerpunt.

De vraag is hoe Lula zal reageren op deze voor hem ongunstige wending? Alleszins met veel emotie. De woede en het fanatisme waarmee hij vandaag zijn vijanden te lijf gaat, is niet meer normaal, letterlijk. Het is al langer een goedkope mode om de ene president als narcist of de andere als slaperig of dement te omschrijven. In het geval van Lula zijn het ook zijn medestanders die er niet langer gerust in zijn en zich vragen stellen bij zijn geestelijke gezondheid.

Een hypothese die steeds meer en meer geopperd wordt, is die van een beginnende alcoholdementie. Alcohol is altijd al een probleem geweest voor Lula (het arbeidsongeval dat hem als metaalarbeider een vinger kostte zou daar eveneens een gevolg van zijn). In zo goed als alle publieke optredens van de laatste maanden is hij verschenen in niet-nuchtere toestand. Brazilië houdt de adem in bij zo een labiele president…

Conclusie

Carnaval is gepasseerd, het jaar kan nu echt beginnen, zoals ze in Brazilië zeggen. Het politieke jaar is echter begonnen met een persoonlijke en krampachtige strijd van Lula, die daarin het hele land economisch en politiek meesleurt. Waar gaat dat eindigen? Laten we dat goed in het oog houden.

Onze pers zal er alleszins (nog) niets over berichten omdat ze uit luiheid en sympathie zich beperken tot het letterlijk overnemen van de de persberichten van Lula’s Arbeiderspartij, zonder enige journalistieke afstand te bewaren of in een objectieve verslaggeving geïnteresseerd te zijn. Dat was zo met corona (waar uit de cijfers blijkt dat Brazilië op exact hetzelfde aantal coronadoden per duizend inwoners zit als België, al deed de pers uitschijnen dat het vele malen erger was, omwille van Bolsonaro), of met de Amazone (30 mei raakte bekend dat PetroBraz, dat is de nationale oliemaatschappij, gaat exploiteren in de kwetsbare delta van de Amazonerivier, en nu onder Lula geschiedt dat zonder enig groen-links protest ginder of hier).