Zijn we enkel verantwoordelijk voor wat we zelf kiezen?

Hoe gaan we om met de zwakken in onze maatschappij? Meer nog, voor wie zijn wij verantwoordelijk? Is ongeboren- of te lang geleden geboren leven enkel een last, een kost en een beperking van onze individuele vrijheid en mogelijkheden?

Zijn wij nog verantwoordelijk voor elkaar in Vlaanderen? Willen wij nog verantwoordelijk zijn voor elkaar? Worden we een atomaire maatschappij waar elk individu op zich staat en waarin enkel contracten ons nog met elkaar verbinden?

Verantwoordelijk voor wat je kiest

Enkele jaren geleden, ik was toen godsdienstleraar, hoorde ik in een klasgesprek: ‘Je kan enkel verantwoordelijk zijn voor wat je zelf gekozen hebt’. Daar leken de meeste leerlingen het mee eens. Voor mij was het choquerend, het is de ideologie van een heel enge maatschappij.

Een voorbeeld. Voor je ouders heb je niet gekozen. Je kan er dus ook niet, nooit, verantwoordelijk voor zijn. Als ze oud zijn en zorgbehoevend, dan moeten je oude ouders hun plan trekken. Als dat niet lukt, dan schuiven we dat af op de overheid. Tegelijk vinden we natuurlijk dat de overheid een dief is die via de belastingen de helft van ons zuur verdiend loon inpikt. Solidariteit, zelfs in het gezin, in de familie, is niet meer evident.

Abortus

Hetzelfde herken je bij het abortusdebat. Dat je er niet voor gekozen hebt zwanger te zijn, is een goede reden om ongeboren leven te laten weghalen. Je verantwoordelijkheid nemen voor wat je hebt gedaan, ook naar de ongeborene, de meest kwetsbare in dit verhaal, dat lijkt een hopeloos achterhaalde gedachte. Ik wil dit nu niet. Enkel het eigen standpunt lijkt bij abortus normatief.

Onze maatschappij heeft meer baat bij verantwoordelijkheid nemen. Er zijn middelen genoeg, en die zijn niet duur en overal verkrijgbaar om zwangerschappen te voorkomen. Dat moet zowel de zorg van de man als van de vrouw zijn. Daar wordt in de lessen seksuele opvoeding, die ruim aanwezig zijn in het schoolse curriculum van vandaag, de aandacht op gevestigd. ‘Ik wist het niet’ gaat vandaag echt niet op.

Pover debat

Maar over die kern van de zaak wordt niet of amper gesproken. Het debat wordt gevoerd tussen gelijkgezinden die afwijken in de details van de regeling. Abortus moet behandeld worden als een gewone, neutrale medische ingreep. Enkel het aantal weken en de procedure is voer voor debat. Het is trouwens geen keuze, maar wetenschap. Einde van het debat.

Dat is nog maar eens een aanwijzing hoe pover het gesteld is met de debatcultuur in Vlaanderen. Of hebt u recent – in de hoofdstroommedia – de argumenten gehoord of gelezen van iemand die principieel tegen abortus is? Of iemand, zoals Karianne Boer, die fundamentele vragen stelt bij de wetsvoorstellen die op tafel liggen. Echte vragen, die verder gaan dan het gemarchandeer voor 18 of 14 weken.

Wie is de zwakste?

Kunnen er zich situaties voordoen waarbij abortus de minst slechte oplossing is? Jazeker. Ik zal niet diegene zijn die mensen daarvoor veroordeelt. Maar abortus mag niet zomaar een ‘nabehoedsmiddel’ zijn. We moeten iets zorgvuldiger omgaan met de zwaksten in onze samenleving.

Maar die zwaksten, dat is nu precies het probleem. Het hele debat over wie de zwakke is in onze samenleving, is grondig vervuild. Het ongeboren leven, noemen we een foetus, alsof het geen mens in wording is. Is de moeder of de ongeborene de zwakste? Wat als ook de vader zegt ‘ik heb dit niet gewild’ en daar, voor hem, zijn verantwoordelijkheid eindigt? Hoe reageert de omgeving? Hebben zij dit gekozen? Zo is er geen klimaat om sereen met een onvoorziene situatie om te gaan. En eens de abortus uitgevoerd, gaat het leven zijn gewone gang. Niets gebeurd! Maar dat geldt zeker niet voor iedereen. Ook hier geldt: die abortus was je keuze, je bent dus zelf verantwoordelijk.

Ongewenst

Wat voor een kille maatschappij zijn we toch geworden. Ongeboren leven is ongewenst. En ook ‘voltooid leven’ loopt in de weg en is te duur. De meesten van ons hebben heel wat aan hun ouders te danken. Het lijkt me de gewone gang van zaken dat we onze ouders ondersteunen als ze op hun oude dag hulpbehoevend zijn. Ouderen worden meer en meer enkel als last gezien. Terwijl ze vroeger werden gerespecteerd als bron van ervaring en wijsheid.

In een warme maatschappij zijn er banden. Het gezin, de familie, maar ook vrienden en buren nemen verantwoordelijkheid op voor elkaar. In onze verzorgingsstaat speelt ook de overheid haar rol. Maar die rol eindeloos blijven oprekken heeft ook gevaren. De volgende discussie is dan vanaf welke leeftijd medische verzorging wordt teruggeschroefd. ‘Gezondheidszorg is duur, die moeten we efficiënt inzetten.’ Je hoort het nu al. Euthanasie voor ‘voltooid leven’ is dan een goede manier om te besparen op de sociale zekerheid. ‘Het is mooi geweest voor oma, ze heeft een goed leven gehad, we besparen haar (en ons) verder aftakelen.’ Het klinkt warm, maar het is ijskoud.

Willen we een warm Vlaanderen? Of willen we een Vlaanderen waar al wat onze individuele vrijheid in de weg staat vogelvrij is? Hoe we omgaan met ongewenst ongeboren, of ongewenst te lang geleden geboren leven verdient een grondig debat. Met meerdere opinies.