Zwitsers redden hun openbare omroep

Gisteren werden de Zwitsers voor een van hun talrijke referenda ter stembus geroepen. Twee vragen werden hen voorgeschoteld. De ene betrof de afschaffing van het kijk- en luistergeld (‘No Billag’), de andere ging over de verlenging van het btw-stelsel en de directe federale belasting. De eerste vraag werd met 71,6% afgewezen, de tweede met 84,1% goedgekeurd.

Het volksinitiatief en de facultatieve en verplichte referenda vormen een van de instrumenten van de Zwitserse directe democratie. Er wordt aan de burgers dus onder meer gevraagd of ze akkoord kunnen gaan met bepaalde beleidsvoorstellen. Niet alle referenda beroeren maandenlang de debatten of halen de buitenlandse pers. Er zijn uiteraard uitzonderingen zoals bij gevoelige thema’s als de invoering van een basisinkomen of een migratiebeperking.

Het referendum van gisteren was er ook zo eentje. Vooral de vraag over de afschaffing van het kijk- en luistergeld (Billag = de naam komt van het factureringsbedrijf), zorgde voor zeer veel commotie. De Billag komt terecht bij het overkoepelende mediabedrijf SRG-SSR (Schweizerische Radio- und Fernsehengesellschaft – Société Suisse de Radiodiffusion). De SRG-SSR verdeelt de belasting onder de vier openbare omroepen: SRF (Schweizer Radio und Fernsehen), RTS (Radio Télévision Suisse), RSI(Radiotelevisione Svizzera) en RTR(Radiotelevisiun Svizra Rumantscha).

Wat voorafging

De initiatiefnemers van ‘No Billag’, waren al in 2004 actief bij de millennials, een generatie die met internet opgroeide en die traditionele media inruilden voor nieuwere onlineplatformen. Die zogenaamde ‘generatie Netflix’ kwam veelal uit de jongerenafdeling van de Parti Libéral-Radical(PLR) die de omroepbelasting te hoog vonden en tegen een staatsmonopolie was. De jongeren wilden niet meer betalen voor media die zij niet meer consumeerden. Aanvankelijk konden zij ook rekenen op de steun van de rechts-radicale Schweizerische Volkspartei- Union Démocratique du Centre (SVP-UDC). Een studie uit 2016 wees uit dat de 18-24-jarige Zwitsers zich qua nieuws, hoofdzakelijk via actualiteitssites (34%) of via sociale netwerken (24%) informeerden. Slechts 9% koos nog voor televisie. Eén van de conclusies sprak over een stijgend generatieconflict. Dat de Zwitsers bovendien erg veel naar buitenlandse zenders kijken, in het bijzonder naar die uit de buurlanden, is een niet te verwaarlozen element in het geheel. In Duitstalig Zwitserland kijkt zo maar eventjes 61% van de bevolking naar de amusementsprogramma’s van buitenlandse zenders. Het eigen SRF haalt er met drie tv-stations maar 30%

In het najaar 2017 wees een meerderheid in het parlement het ‘No Billag’ initiatief af. Radicaal rechts wees nochtans op de te dominante rol van de openbare omroep die de privésector wurgde en stelde voor om de jaarlijkse heffing toch tenminste te halveren. Links voerde dan weer aan dat ‘No Billag’ de pluraliteit zou aantasten door een extra concentratie van mediagroepen. Het probleem verschoof dus naar een landelijke stemming.

Verkiezingscampagne

Tijdens de verkiezingscampagne gaven de eerste peilingen een voorsprong aan voor het ‘No Billag’ kamp, maar stilaan realiseerden de kiezers zich dat daardoor de publieke omroep dreigde te verdwijnen en in het verlengde daarvan ook veel commerciële radio- en televisiezenders. Deze kleinschalige stations kregen immers als overlevingspakket een deel van het kijk- en luistergeld. Dit was eveneens het geval voor grotere zenders die gebruik maakten van de distributienetwerken van de openbare omroepen. Om de kiezers toch tegen te laten stemmen heeft de overheid uiteindelijk beloofd om het omroepgeld te laten zakken. Bij de laatste peiling in februari haalde ‘No Billag’ nog maar 30%.

Hoewel gevreesd, deed er zich bij de kiezers geen Röstigraben voor, een mentaliteitskloof tussen het Duitstalig en Franstalig landsgedeelte (waarbij rösti naar een gerecht uit het Duitstalig gebied verwijst).

Tweede vraag

De andere vraag uit het referendum werd met 84,1% wel goedgekeurd. Hier ging het om de belasting op de toegevoegde waarde en de directe federale belasting met 15 jaar te verlengen. De Zwitserse kiezer dient zich geregeld uit te spreken over zulke verlengingen, omdat deze belastingen nooit definitief werden verankerd. Het ging om 60% van de federale inkomsten. Ook in 2004 werd de verlenging tot 2020 met een grote meerderheid goedgekeurd. Indien de kiezers deze verlenging gisteren hadden verworpen, dan had, met enige overdrijving, zelfs het verder bestaan van de Confederatie in gevaar kunnen komen, vermits deze belastingen dan vanaf 2021 niet meer zouden geïnd worden. Nu geldt de verlenging tot 2035.

Eind goed al goed: de openbare omroep blijft en ook het nieuwe financiële regime wordt gehandhaafd.

In juni volgt een nieuw referendum met twee vragen: een volksinitiatief rond de bescherming van de munt en een facultatief referendum in verband met kansspelen.