‘De taal is gans het volk’

11 juli, is het feest van de Vlaamse Gemeenschap. En eigenlijk zegt dat alles. We vieren dat we een gemeenschap zijn, dat we hier samen zijn en samenhoren. Die lotsverbondenheid staat onder druk in een wereld die individualiseert en groot geworden is met een postmodernistisch relativisme. 50 jaar na mei ’68 kunnen we dat niet onvermeld laten. Alles is relatief en dus waarde-loos, ook het feit dat wij hier samen zijn. De mens wordt dan voorgesteld als absoluut individueel, als een eiland, teruggetrokken op zichzelf. Wie dat beweert, wil zich enkel verbonden voelen met wie die kiest om verbonden te zijn. Verbondenheid wordt dan als een rem ervaren en weggewuifd.

Identiteit

Hoe dan ook kom je uit bij de vraag: wie ben ik? Wie ben ik eigenlijk? Het is mijn overtuiging dat die vraag moet ingebed worden in de vraag: wie zijn wij? Dat is wat we collectieve identiteit noemen. Vlaanderen in 2018 is een natie met een eigen identiteit. Dat is pijnlijk om te moeten inzien voor wie België of het absolute individu als referentie verkiest.

Maar wat is dat dan die Vlaamse identiteit? Dat is moeilijker. Dat komt omdat onze identiteit leeft. Het is makkelijk om de identiteit van dode culturen te typeren, hun evolutie is afgesloten. De inhoud van een levende identiteit wordt constant geherformuleerd in het publieke debat. Wie wij zijn is in constante verandering en onder invloed van de wereld rondom ons. Dat debat start natuurlijk wel bij een soort onuitgesproken consensus. Dat startpunt is ook de norm, je moet je daaraan conformeren wil je als volwaardige gesprekspartner meetellen.

Inclusief Vlaanderen

Wie de Vlaamse identiteit ontkent doet dat ook vaak omdat die er een uitsluitingsmechanisme in ziet. Als we spreken over identiteit, dan is er een groep die er toe behoort en die er niet toe behoort. Dat is altijd zo. En dan komen ze, die oninteressante politici met hun holle schema van ‘verbinden en verdelen’. Een Fransman is nu eenmaal geen Vlaming. Inderdaad, dat verdeelt. Maar dat betekent niet dat hij het niet kan worden, zo werkt identiteit dus ook verbindend. Enkel door jezelf te zijn te zijn, kan je nieuwe mensen opnemen. Door niets te zijn, kan ook niemand erbij horen.

Dus zeker in tijden van migratie is identiteit belangrijk. Onze identiteit is een open deur, een uitnodiging: dit zijn wij, je bent welkom om er deel van uit te maken. Je bent welkom als je lotsverbonden met ons, mee aan onze gemeenschap en onze gezamenlijke toekomst wil bouwen. Dat betekent dat ook nieuwkomers deelnemen aan de discussie over onze identiteit. Over de rol van religie bijvoorbeeld. Dat maakt samenleven boeiend en uitdagend.

De taal is gans het volk

Een basisvoorwaarde om deel uit te maken van onze natie, onze gemeenschap en mee in het publieke forum onze identiteit te bepalen is de kennis van de taal. De taal is op die manier wel degelijk ‘gans het volk’.

Onze taal is nauw verbonden met onze identiteit. Dat komt omdat generaties voor ons voor die taal hebben moeten strijden. Maar dat staat vandaag onder druk. In Vlaanderen staat het Nederlands als onderwijstaal in het hoger onderwijs onder druk. Als wij ons in dit debat niet laten horen, dan lijkt het alsof iedereen zomaar akkoord gaat met de verengelsing van het hoger onderwijs.

We mogen die verengelsing van het hoger onderwijs niet zomaar achteloos wegwuiven. Nederland dat geen taalstrijd heeft gekend, gaat daar veel losser mee om, met alle gevolgen van dien. Landelijk zijn 23% van de bacheloropleidingen en 74% van de masteropleidingen in Nederland exclusief in het Engels.

Onderwijstaal Nederlands

In Nederland daagde de actiegroep Beter Onderwijs Nederland (BON) daarom de bijna volledig verengelste universiteiten van Twente en Maastricht voor de rechter. Er kwam bijna onmiddellijk een politieke reactie. Het kabinet Rutte III kwam met de aankondiging dat de wettelijke mogelijkheden om les te geven in het Engels in het hoger onderwijs zullen worden verruimd. Er zal landelijk wel altijd één opleiding in het Nederlands voorhanden blijven.

De rechter heeft vorige week de eis van BON afgewezen. ‘De motivering van Beter Onderwijs Nederland was volgens de rechter niet goed genoeg. De vereniging benadrukte in de procedure voornamelijk het algemene belang van onderwijs in het Nederlands en ging volgens de rechtbank niet genoeg in op de specifieke situatie van de opleidingen Psychologie op de beide universiteiten, waarover ze de rechtszaak had aangespannen.’ De rechter achtte zich niet bevoegd om een standpunt in te nemen over het hele debat. Wordt dus vervolgd.

Als het regent in Amsterdam druppelt het al vaker eens in Brussel. Zeker in onderwijszaken. Volgend jaar zijn er Vlaamse verkiezingen. Onderwijs is een Vlaamse bevoegdheid. Tijd om de Vlaamse politici kleur te doen bekennen op het vlak van de taal in het hoger onderwijs. Willen we echt mensen in het Engels opleiden die in hun verdere loopbaan het Nederlands zullen moeten gebruiken? Zijn we er echt van overtuigd dat verengelsing zorgt voor beter hoger onderwijs? Zijn we ervan overtuigd dat het beter is dat Vlaamse proffen of docenten beter lesgeven aan Vlaamse studenten in het Engels? Beseffen we dat we een drempel invoeren voor het hoger onderwijs voor Vlamingen uit minder kansrijke gezinnen?

We moeten in Vlaanderen werk maken van een inhoudelijk debat over de taal van het hoger onderwijs, over alle politieke en ideologische grenzen heen, want dit is niet enkel een taaldebat, het is ook een sociaal debat. Het wordt tijd voor een vereniging zoals Beter Onderwijs ‘Vlaanderen’, die de maatschappelijke krachten bundelt.

Taalwet in gerechtszaken

Zo is taal in 2018 opnieuw een politiek onderwerp. Zelfs als het over de taal in gerechtszaken gaat. Op 25 mei 2018 stemde de Kamer een wet met als doel de werklast van de rechters te beperken en te herverdelen. Daartoe werd ook de wet op het gebruik der talen in gerechtszaken aangepast. Dat zat opgeborgen in een zogenaamde ‘salami-wet’ een wet die verschillende dingen tegelijkertijd regelt. Zo werd ‘en stoemelings’, de wet uit 1935, gewijzigd, die de streektaal als gerechtstaal invoerde. Dat zat stevig wettelijk verankerd. Zelfs als rechtspartijen het niet vroegen, was de rechter verplicht om in te grijpen als de taalwet niet werd nageleefd. Dat veilige anker is nu weggenomen.

Wie in Veurne in het Frans voor de rechtbank wordt gedaagd moet voor enig ander rechtsmiddel de schending van de taalwet inroepen. Als je die schending inroept, moet je dan nog kunnen aantonen dat je belangen geschaad worden. Als je dat niet kan aantonen, hoeft de taalwet niet nageleefd te worden, want er is geen sanctie.

Het is pijnlijk dat een verworvenheid zoals de taalwet in gerechtszaken op zo’n manier werd uitgekleed. Het toont een democratisch deficit van dit land. De parlementaire controle wordt belachelijk gemaakt door salami-, potpourri- en andere wetten die worden samengevoegd tot een dik en onoverzichtelijk pakket en zo kunnen ontsnappen aandacht van de verkozenen. Dat is een democratie onwaardig. Hopelijk komen de Vlaamse verkozenen nog tot bezinning om de hele zaak te herstellen. Maar de Belgische evenwichten kennende zal dat niet makkelijk verlopen. Niet willen veranderen is makkelijker vol te houden dan veranderen.

Taal blijft belangrijk

Taalwetten doen er wel degelijk toe. In Brussel worden ze massaal overtreden. Ambtenaren die officieel tweetalig moeten zijn, zijn dat niet, maar kunnen toch onverstoorbaar aanblijven. Niemand reageert, enfin de vicegouverneur schrijft een dik rapport met alle overtredingen en statistieken die tonen dat het jaar na jaar erger wordt. Maar niemand reageert. En dat al tientallen jaren. In de Kamer ligt een wettelijke oplossing klaar. De Vlamingen kunnen dat stemmen. Wat houdt hen tegen?

Franstalige Brusselaars zien het als de logica zelve dat de Vlaamse gemeenten met faciliteiten rond Brussel bij Brussel aangehecht worden. Wel, de eerste voorwaarde voor dat gesprek is het naleven van de taalwetten in Brussel.

Taal heeft in Vlaams-Brabant een grote invloed op het degelijks leven. Brusselse ambulance en MUG-diensten die uitrukken in Vlaamse gemeenten rond Brussel, vertrekken vaak zonder één Nederlandstalige aan boord. U moet zich dat voorstellen. Je bent in nood of zwaar ziek of iemand van je omgeving is dat en dan moet je aan de opgetrommelde hulp nog eens alles uitleggen in een vreemde taal, in je eigen land.

Als de zieken aangeven liever naar Leuven te worden vervoerd (dat vaak amper verder is) dan kan dat niet. Je komt dan in een Brussels ziekenhuis terecht waar je al veel geluk moet hebben om in je moedertaal geholpen te worden. Dat zijn situaties die zich vandaag in dit land voordoen. Zo lang dergelijke toestanden bestaan zou er geen communautaire stilstand mogen zijn.

Onafhankelijkheid

‘De taal is gans het volk.’ Vandaar dat dit land een probleem heeft. Het is drietalig, zonder dat de inwoners dat echt zijn. Daardoor is er geen gemeenschappelijke publieke ruimte in deze dubbeldemocratie, eigenlijk meer een tripel- of quadrupel-democratie. Een land dat zich etaleert met vlaggen met logo’s van biermerken, kan je al eens met biertermen uitleggen. België is een verzameling van verschillende democratieën, verschillende publieke opinies.

Maar niet getreurd, de oplossing is nabij! In zijn boek Belgium, een utopie voor onze tijd wil Philippe Van Parijs naast Nederlands, Frans en Duits ook Engels als voertaal in België. De bedoeling is dat het Engels de kloof tussen de verschillende democratieën kan overbruggen. Want Vlamingen die geen Frans spreken, spreken wel Engels en Franstaligen die geen Nederlands leren, kennen wel… Engels.

Het doel heiligt de middelen. Om België te redden moet je gekke dingen doen. Een deel van je democratie uitsluiten bijvoorbeeld. Wat doe je met dat deel van je bevolking dat geen Engels kent? Dat deel van de bevolking dat niet in staat is een politieke discussie te volgen of te voeren in die andere taal? Hebben die geen recht op de Belgische democratie dan?

In de wereld van professor Van Parijs spreekt iedereen academisch Engels. Maar in de gewone wereld zou dat wel eens kunnen tegenvallen. Hoewel dat ook in academische middens wel eens tegenvalt. Van Parijs is een lid van ‘re-bel’, dat staat voor ‘rethinking Belgium’ een club waar belgicisten nadenken over hoe ze België kunnen redden, en waar de voertaal Engels is. Die voertaal is wel eens vaker slecht Engels.

Voorwaarden

Het belgicisme mag dan aandoenlijk zijn, België zelf is taai. De Belgische structuren zijn taai en gebouwd om schokken te weerstaan. Verandering is moeilijk. Je moet eerst de dubbeldemocratie verzoenen in één beleid, maar daarnaast zijn er zoveel andere mechanismen die de continuïteit bewaken. Ik vrees dat we creatiever zullen moeten zijn dan vandaag, het Grendelboek lezen strekt tot aanbeveling.

De tijd zit goed voor onafhankelijkheid. Daar waar democratie, militaire integratie en vrijhandel samengaan, daar worden landen gesplitst. Aan al die voorwaarden is voor Vlaanderen voldaan. Maar er zijn dreigende wolken aan de horizon.

De vrijhandel staat onder druk door de handelsoorlog met de VS en de Brexit. Het akkoord binnen de regering May is een goede stap. Een zachte Brexit met douane-unie is beter voor Vlaanderen. Afwachten hoe de EU-bonzen dat zien. Daarnaast worden door de migratiecrisis binnen Europa opnieuw grenzen gecontroleerd, wat de handel in de EU moeilijker kan maken.

Catalonië

Het voorbije jaar is ook gebleken dat Europa naast een kans ook een bedreiging is. Spanje kan zomaar politici en activisten maandenlang opsluiten op verdenking van rebellie. Hun enige misdaad was betogingen of een referendum organiseren. Hun enige misdaad was hun politieke overtuiging dat Catalonië onafhankelijk moet worden. De EU heeft niets gedaan om dat politieke rechtsmisbruik door Spanje te veroordelen. Laat het goed tot u doordringen: er zijn op dit moment, politieke gevangen in Europa, in de EU. Dat wordt getolereerd om een hoger doel te bereiken: ‘de eenheid van Spanje’. We moeten dat onrecht blijven aanklagen.

Ik was op 1 oktober, tijdens het referendum in Catalonië. Ik heb in mijn hele leven nog nooit een dergelijke democratische vastberadenheid gezien als die dag. Ik heb nog nooit in mijn leven iemand zien wenen van vreugde omdat die gestemd heeft. Daar wel. Maar ondanks die democratische vastberadenheid, en zelfs ondanks het straatgeweld van de Spaanse staat, is Catalonië niet onafhankelijk. Geen enkel EU-land durfde het risico van erkenning aan. Ook dat systeem is gebouwd om schokken op te vangen. Eén neen is genoeg om een onafhankelijk Catalonië uit de EU te duwen. De kans is groot dat dat economisch slecht afloopt.

Wij maken ons dus best geen illusies voor Vlaanderen. Wat in Catalonië gebeurde wordt ons vandaag al in Vlaanderen voor de voeten geworpen in het onafhankelijkheidsdebat. We zullen het niet cadeau krijgen.

11 juli en tijd voor onafhankelijkheid

11 juli is een dag waarop wij onze verbondenheid vieren. Maar voor mij, blijft het ook een strijddag. Onze Vlaamse democratische ruimte is nog niet af. Onze belangen zullen maar echt verdedigd kunnen worden zoals wij dat willen in een onafhankelijk Vlaanderen. Dat blijft mijn overtuiging. Het is ook mijn overtuiging dat die Vlaamse onafhankelijkheid dringend is. België is een luxe die wij ons niet meer kunnen permitteren. De verspilling moet stoppen. Wij moeten als Vlamingen kunnen spreken in Europa, waar meer en meer beslissingen genomen worden. Wij moeten snel en creatief kunnen inspelen op een veranderende wereld.

Er is nog werk. Wij mogen ons daarbij niet laten leiden door wat kan, maar door wat moet! Met de vaste overtuiging dat we zelf toekomst kunnen en moeten maken.

Ik wens u een fijne 11 juli, een fijn feest van de Vlaamse Gemeenschap, in alle betekenissen. Maar ik wens u zo snel mogelijk een fijne nationale feestdag op 11juli.

Dit artikel is gebaseerd op de 11 julitoespraak die Pieter Bauwens hield tijdens de 11 juliviering op 8 juli in Koksijde.