16 februari. Historische dag: Gent legt grondslag voor principe volkssoevereiniteit

Elk jaar   In Litouwen Onafhankelijkheidsdag. Hiermee wordt de onafhankelijkheid gevierd die werd uitgeroepen in 1918. Litouwen was in de middeleeuwen al een onafhankelijk land. Het bleek helaas niet altijd in staat zich tegen de inmenging van zijn grote buurlanden, in de eerste plaats Polen, te verdedigen. In de verwarring die volgt op de Russische Revolutie wordt op 16 februari 1918 in Vilnius de onafhankelijke Litouwse staat uitgeroepen. In 1939 komt er een einde aan die onafhankelijkheid als Hitler en Stalin hun niet-aanvalsverdrag sluiten.

In 1940 begint de Sovjet-Unie met de massale deportatie van Litouwers naar Siberië. Na de aanval van Hitler op Rusland in juni 1941wordt Litouwen van 1941-1944 opnieuw door de Duitsers bezet. Vele Litouwers zien dit als een bevrijding en werken samen met de Duitsers.

In 1944 werd het land opnieuw ‘bevrijd’, ditmaal door het Rode Leger. Litouwen wordt een Sovjetrepubliek. Vele tienduizenden Litouwers vluchten voor het naderende Rode Leger naar het westen. Andere Litouwers, in totaal ruim 130 000, worden als ‘Sovjetvijandige elementen’ in Siberische kampen gevangengezet. Deze deportaties worden tot 1952 voortgezet. Pas na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1990 wordt de onafhankelijkheid van Litouwen hersteld.

Lode Claes ( 1913-1997)

1997   Overlijden in Cadzand (Zeeuws-Vlaanderen) van Lode Claes (83), jurist, socioloog en politicus. Hij wordt in 1968 senator voor Brussel, verlaat de Volksunie naar aanleiding van het Egmontpact en sticht in 1977 de Vlaamse Volkspartij. Zijn visie op de Vlaamse resp. Belgische politiek vinden we o.m. in zijn boeken De afwezige meerderheid (1985) en De afwendbare nederlaag (1986). De erfzonde van de traditionele partijen, stelt hij, is het opgeven van de Vlaamse demografische meerderheid in België, gebetonneerd door de Grondwetswijziging van 1970.

Claes voorzag onmiddellijk de gevolgen: door deze grendelgrondwet krijgen de Franstaligen een ondemocratische blokkeringsmacht, waarmee ze elke toekomstige wijziging van de Grondwet kunnen verhinderen. Voor gewone wetswijzigingen die met taal of communautaire materies te maken hebben, is voortaan een tweederdemeerderheid in het Belgische parlement nodig en bovenop een meerderheid in elke taalgroep. Nog niet genoeg: een zogenaamde ‘alarmbelprocedure’ maakt het allemaal nog ingewikkelder.

Op het einde van zijn leven ziet Lode Claes alleen nog Vlaamse zelfstandigheid als uitweg.

1981   Overlijden in Kusel (Rijnland-Palts) van de Nederlandse filoloog, prehistoricus en musicoloog Herman Wirth (95), met zijn volledige naam: Herman Felix Wirth Roeper Bosch. De in Utrecht geboren Wirth (°1885) interesseert zich al vroeg voor de Duitse jeugdbeweging, de Wandervögel. In navolging daarvan sticht hij in Nederland de Dietse Trekvogels. Hij promoveert in 1910 met een proefschrift over de ondergang van het Nederlandse volkslied en komt zo in contact met Eugeen van Oye en andere Vlaamsgezinden. Wirth is tot 1919 is lector aan de Friedrich-Wilhelm-Universität te Berlijn, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde doceer. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vinden we hem terug in Vlaanderen, waar hij het activisme steunt.

In de zomer van 1916 wordt Wirth hoogleraar in Berlijn, maar blijft ook daar begaan met de Vlaamse zaak. Hij steekt een diavertoning in elkaar over Vlaanderen en zijn volk waarmee hij tot het einde van de oorlog in heel Duitsland rondtoert. Wirth is een typische vertegenwoordiger van de völkische strekking in de Nederlanden, nadien in Duitsland tijdens het interbellum. Zijn eigenlijk vakgebied wordt meer en meer de symbolenkunde. Hij schrijft verschillende werken over de voorgeschiedenis en de symboliek in Noordwest-Europa waarin hij het Friese volk een bijzondere plaats toekende. Gaandeweg wordt hij door de nazi’s afgewezen.

In 1938 wordt hij ontslagen als hoofd van het Deutsches Ahnenerbe, een door de SS gepatroneerd onderzoeksproject dat hij in 1935 mee had opgericht, zonder hun hulp. Na de Tweede Wereldoorlog doet hij prehistorisch veldonderzoek in Zweden en publiceert onverdroten verder over symbolenkunde en oerreligie.

Fré Jeltsema (1879-1971)

1971   Het zal je maar overkomen (1). Overlijden in Uithuizen (Groningen) van de 91-jarige beeldhouwer en kunstschilder Fré Jeltsema (aanvankelijk Frederika Engelina Jeltsema) als zoon van een herenboer. Hij was na zijn geboorte – door een medische onduidelijkheid – als meisje ingeschreven in het geboorteregister en werd Free genoemd. Zijn ouders voedden hem ook op als meisje, zelfs nadat op driejarige leeftijd (!) definitief was vastgesteld dat hij een jongen was. Pas in 1906, hij is dan 26, kan de vergissing formeel worden rechtgezet en kon hij verder als man (Fré) door het leven. Hij wordt een succesvol kunstenaar.

1951   Het zal je maar overkomen (2). Geboorte in Rijswijk van René Lancee. Deze politiechef en gemeenteraadslid op het eiland Schiermonnikoog wordt in 1996 aangehouden na een – valse – beschuldiging van incest met zijn dochter Bianca. In 1999 wordt hij vrijgesproken, krijgt een half miljoen euro schadevergoeding. Hij verhuist, eerst naar Spanje, later naar Oostenrijk. Hij was in 2008-2010 medewerker van Rita Verdonk en de politieke partij Trots op Nederland. Hij is ook de auteur van Nederland beter: het einde van de ambtenarendictatuur, Kanonnenvlees en Frontzwijnen.

Nand Baert (1932-1985)

1932   Geboorte in Gent van de Vlaamse radio- en tv-presentator Nand Baert. Hij verzorgt in 1956 de allereerste Vlaamse commentaren voor het Eurovisiesongfestival. Ook in Nederland wordt hij populair. Hij wordt bekend als een van de Nederlandstalige dj’s bij Radio Luxembourg. Nand Baert was de eerste presentator van Wie van de drie? (AVRO), de quiz Wachtwoord en het reisprogramma Van pool tot evenaar (BRT). Hij overleed in 1985.

1922   Felix Timmermans, schrijver van o.m. Pallieter en Pieter Bruegel, wint de driejaarlijkse staatsprijs voor literatuur.

1568   Overlijden in Recklinghausen (Westfalen) van graaf Hendrik van Brederode, lid van het Eedverbond der Edelen en aanvoerder van de Geuzen.

1164   De Sint-Julianavloed treft Noord-Nederland en Duitsland en maakt duizenden slachtoffers.

1128   In Gent gaat een volksvergadering door waarin de burgers rekenschap vragen aan graaf van Vlaanderen Willem Clito over het schenden door de graaf van bepaalde van hun rechten. Dit discours is echt revolutionair voor die tijd. Hierdoor wordt in West-Europa een van de grondslagen gelegd van de volkssoevereiniteit, quasi een eeuw vóór het beroemde Magna Charta in Engeland. Het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581, waarin de trouw aan de Spaanse koning wordt opgezegd, gaat terug op dit principe: het volk heeft het recht zijn heer af te zetten als deze zich niet aan zijn verplichtingen houdt. De gebeurtenissen te Gent geven al op 22 augustus 1128 aanleiding tot het Privilegie van Sint-Omaars, ondertekend door negen baronnen, waarin nogmaals het recht wordt vastgelegd dat het volk recht van weerstand heeft tegen een meinedige heer. Het opperste gezag wordt daardoor in feite overgedragen op een stedelijke gemeenschap, wat voor de verdere ontwikkeling van de steden in West-Europa van enorm belang is geweest.