18 oktober. Net binnen: Aleksandr Jakovlev overleden, de échte uitvinder van glasnost en perestrojka

2005   Overlijden in Moskou van Aleksandr Jakovlev (81), Russisch econoom en politicus, van 1987 tot 1990 lid van het Politburo van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Hij wordt in 1944 lid van de Communistische Partij en al spoedig het hoofd van de afdeling propaganda van de partij. Eén van zijn belangrijkste taken wordt later het rechtpraten van de inval van het Warschaupact in Tsjechoslowakije in 1968, waarmee een einde werd gemaakt aan de Praagse Lente.

Deze propagandafunctie houdt Jakovlev tot 1973. Hij wordt dan weggepromoveerd tot ambassadeur in Canada, omdat hij een kritisch artikel heeft geschreven over antisemitisme in de Sovjet-Unie. Paradoxaal genoeg zal die verwijdering hem enorme invloed geven. In 1982 ontmoet hij voor het eerst de toekomstige Sovjetstaats- en partijleider Michail Gorbatsjov. Hij vergezelt Gorbatsjov tijdens diens bezoek aan Canada. Gorbatsjov is onder de indruk en laat hem teruggeroepen naar Moskou. Van 1983 tot 1985 is Jakovlev directeur van het Instituut voor Wereldeconomie en Internationale Betrekkingen van de Sovjetunie.

Hij wordt beschouwd als de bedenker van de begrippen glasnost (openheid) en perestrojka (hervorming), de termen voor de hervormingspolitiek die door president Gorbatsjov in de praktijk wordt gebracht. Jakovlev blijkt nadien niet alleen de theoreticus, maar werkelijk de pionier en architect van Gorbatsjovs perestrojka, zeer machtig ook omdat hij als secretaris van het Centraal Comité (1986-1990) permanent in de schaduw blijft. Hij wordt wel volwaardig lid van het Politbureau van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie van juni 1987 tot juni 1990. Bij het einde van de Sovjet-Unie neemt Jakovlev ontslag uit de Communistische Partij. De Russische president Boris Jeltsin vertrouwt Jakovlev het beheer toe van de staatstelevisiezender ORT, waarvan deze de gedeeltelijke privatisering in gang zet.

Lode Craeybeckx (1897-1976)

1918   In Antwerpen wordt op initiatief van Lode Craeybeckx de Jeugdgemeente opgericht, een vereniging van jonge, Vlaamse vrijzinnige intellectuelen. De kern is een groep activistische jongeren, meestal (gewezen) scholieren van het Antwerpse atheneum. De aanzet wordt gegeven door Craeybeckx’ pamflet Aan de intellectuele jeugd van Antwerpen en omliggende: ‘De jeugd moet weder hare machtspositie veroveren welke zij in ’t opkomen van ’t aktivisme in onze moederstad bekleedde’. Hij roept de jeugd op tot deelname aan een openbare Vlaamse jeugdvergadering. Daarop verspreidt een Constituante voor Jeugdbeweging een manifest waarin de organisatie van de jonge Vlaamse intelligentsia tot ‘één, absoluut zelfstandig lichaam’ werd vooropgesteld. In het manifest werd ook gesteld: ‘De weg naar cultuurautonomie in Vlaanderen begint bij de jeugd. Een Vlaams-nationale cultuur dringt naar de oppervlakte, zoekt gemeenschap en vindt deze belichaamd in de Jeugdgemeente’.

Anna Mortelmans (1893-1957)

Er wordt een hoofdraad samengesteld met Anna Mortelmans als voorzitster en verder August Breugelmans (secretaris), Leo de Smet (penningmeester) en Leona van Aerschot, Nora Ryckoord, Firmin Mortier en Robert van Roosbroeck als gewone leden. De tweede Jeugd-vergadering van 18 oktober 1918 vindt plaats in de feestzaal van het Koninklijk Atheneum en bekrachtigt het mandaat van de Constituante. Sprekers zijn: Craeybeckx, Paul van Ostaijen, Anna Mortelmans en Firmin Mortier. De internering van Craeybeckx wegens activisme onthoofdt de vereniging, de repressie na de bevrijding doet de rest.

1908   Na de Akte van Afstand, waarbij koning Leopold II Kongo aan België afstaat, vaardigt de Belgische regering de Koloniale Keure uit. Dit is vanaf dan de grondwet van Belgisch Kongo. De context kan je hier lezen.

Artikel 3 van de Koloniale Keure bepaalt: ‘Het gebruik der talen is vrij. Het wordt geregeld door decreten, zodanig dat de rechten der Belgen en der Kongolezen zijn gewaarborgd, en alleen voor de akten van het openbaar gezag en voor de gerechtelijke zaken. Op dat gebied genieten de Belgen in Kongoland een gelijke bescherming als die hun in België verzekerd is. Met dat doel worden decreten uiterlijk binnen vijf jaar na de afkondiging van deze wet uitgevaardigd. Alle decreten en verordeningen van algemene aard worden opgesteld en bekendgemaakt in de Franse en in de Nederlandse taal. Beide teksten zijn officieel’.

Dat artikel blijft echter de hele duur van het koloniale bewind dode letter.

1898   Het eiland Puerto Rico wordt in bezit genomen door de Verenigde Staten.

1881   Overlijden in Gent van Frans Bilen, Vlaams syndicalist. Hij is in 1857 de initiatiefnemer, samen met Emiel Moyson, van het syndicaat der Gentse spinners en wordt de eerste voorzitter. Moyson brengt hem in contact met de Vlaamse Beweging. Bilen behoorde, onder meer met Jacob Kats, tot de strekking binnen het vroege socialisme die democratische overtuiging, Vlaamsgezindheid en antiklerikalisme heeft vervlochten. Bilen beschouwde de Vlaamse Beweging als even onontbeerlijk voor de ontvoogding van de Vlaamse arbeiders als de syndicale en politieke beweging.

De Trans-Alaska Pipeline

1867   In de Verenigde Staten wordt Alaska Day gevierd, in herinnering aan de formele soevereiniteitsoverdracht van Alaska aan de Verenigde Staten. Alaska was op 30 maart 1867 door de VS van Rusland gekocht tegen de lachwekkende som van 7 200 072 dollar voor het hele gebied. Pas op 3 januari 1959 wordt Alaska als 49ste staat in de Unie opgenomen. In oppervlakte is het de grootste staat van de VS.

Sinds de aankoop is gebleken hoe weinig er werkelijk voor het gebied is betaald. Goud, steenkool, aardolie en andere natuurlijke grondstoffen die nu in Alaska worden ontgonnen, hebben de staat welvarend gemaakt. Bovendien is de ligging van het gebied strategisch uiterst belangrijk, zowel in de Tweede Wereldoorlog als tijdens de Koude Oorlog. Zonder de aankoop van Alaska had de Sovjet-Unie een bruggenhoofd in Noord-Amerika gehad.

1748   De Vrede van Aken beëindigt de Oostenrijkse Successieoorlog. De Fransen zijn gedwongen het gebied prijs te geven dat zij in de Nederlanden hadden afgenomen van Oostenrijk en de Noord-Nederlandse Republiek. Nederland mag weer garnizoenen legeren in de ‘barrièresteden’ Ieper, Knokke, Menen, Waasten, Veurne, Dendermonde, Namen en Doornik.

Filips van Komen (1447-1511)

1511   Overlijden op kasteel Argenton in de Loire-streek van Filips van Komen (64), Bourgondisch staatsman, diplomaat en geschiedschrijver, afkomstig uit Ruisscheure (Frans-Vlaanderen). Zijn moeder, Margriet van Armuyden, sterft als hij nog een baby is, zijn vader als Filips pas zes is. Hij wordt een tweetalige Vlaming die belangrijke functies vervult bij hertog Karel de Stoute, zelfs zijn kamerheer wordt, en daarna overloopt naar diens aartsvijand, de Franse koning Lodewijk XI.

Hij laat zich dan Philippe de Commynes noemen. Hij trouwt met Hélène de Chambes en krijgt van de koning een bruidsschat van 30 000 ecu’s. Een cynische figuur, maar zijn Mémoires, over de periode 1465-1498, zijn een meesterwerk. Hij wordt tot de grote chroniqueurs gerekend, samen met Froissart, Joiville en Villehardouin. Zijn persoonlijke herinneringen aan personen en gebeurtenissen getuigen van zijn machiavellistische opvattingen, maar ook van een kritische, afstandelijke instelling.