22 november. Historische dag: Loppem, de vergeten staatsgreep van Albert I

Gaston Durnez (1928-2019)

2019   Overlijden in Lier van Gaston Durnez (92), legendarische Vlaams journalist, auteur en dichter. Hij werd geboren in het West-Vlaamse Wervik in een arbeidersgezin met elf kinderen. Vlak na de Tweede Wereldoorlog begint hij te schrijven bij De Nieuwe Standaard, later bij andere Vlaamse en Nederlandse kranten. Vanaf 1953 tot zijn pensioen in 1992 is hij redacteur van De Standaard en Het Nieuwsblad. Daarna blijft hij actief als columnist, biograaf en medewerker aan radio- en televisieprogramma’s. Durnez werd alom gewaardeerd voor zijn accurate journalistiek, zijn voorbeeldig taalgebruik en zijn mild-menselijke humor.

Sociale kwesties in en rond de Vlaamse Beweging kregen altijd zijn bijzondere aandacht. In 1957 kreeg hij de eerste Vlaamse Journalistenprijs toegekend voor zijn dertiendelige reportage Mannen met zwarte gezichten in de kranten van De Standaard-groep over de mijnramp van Marcinelle (1956). Na zijn verslaggeving over het Belgisch leger in Duitsland (1961) kwam de splitsing tot stand van het tot dan toe Belgisch-unitaire onderwijsstelsel voor kinderen van militairen. Zijn boek Een bloem in het geweer (1964), in tweede herziene editie Zeg mij waar de bloemen zijn (1988), bevat vele ontroerende getuigenissen over de geheime Frontbeweging in 1914-1918. Een ander belangrijk werk van hem is een tweedelige geschiedenis van De Standaard (1985 en 1993). Bekend gebleven zijn ook zijn humoristische kronieken Denkend aan Nederland en Mijn leven onder de Belgen. De Heel-Nederlandse ondertoon ontbreekt nooit.

Durnez ontving in 1974 de Orde van de Vlaamse Leeuw, als initiatiefnemer van de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, waarvan hij redacteur was. Het aantal Vlaamse, Belgische en Nederlandse onderscheidingen en prijzen die Gaston Durnez in ontvangst mocht nemen, is niet te tellen.

2005   Angela Merkel wordt officieel door de Bondsdag gekozen als de eerste vrouwelijke bondskanselier van Duitsland.

Emil Zatopek (1922-2000)

2000   Overlijden in Praag van de Tsjechische hardloper Emil Zatopek (72). De legendarische atleet won gouden medailles op de 5000 meter, de 10 000 meter en de marathon. Tijdens de Olympische Spelen van 1952 was hij de eerste loper die drie afstanden won in één toernooi. Gedurende zijn carrière vestigde Emil Zatopek 18 wereldrecords op verschillende afstanden. In de periode 1949-1951 won Zatopek alle 69 wedstrijden waaraan hij deelnam. Zatopek was een sympathiek natuurtalent met een karakteristieke loopstijl, waarbij hij flink met zijn hoofd slingerde. In 1948 werden hij en zijn vrouw Dana het eerste paar dat bij dezelfde Olympische Spelen op het onderdeel atletiek gouden medailles won; hij op de tien kilometer en zij bij het speerwerpen.

1990   In Groot-Brittannië treedt Margaret Thatcher af als premier na haar nederlaag bij de verkiezingen voor het leiderschap van de conservatieve partij.

1988   In de VS wordt de B2 Stealth Bomber gepresenteerd: een supersonische bommenwerper die nagenoeg onzichtbaar is voor radar.

Erich Fried (1921-1988)

1988   Overlijden in Baden-Baden van Erich Fried (67), Oostenrijks schrijver, dichter en essayist van Joodse afkomst. Het grootste deel van zijn leven woonde hij in Engeland. Hij schreef steeds in het Duits. Bekend gebleven is zijn uitspraak: ‘Eigenaardig hoe het woord eigenaardig het haast als vreemd voorstelt een eigen aard te hebben’. Maar Fried had gelijk, in het Duits klinkt het nog beter: ‘Eigenartig wie das Wort eigenartig es fast als fremdartig hinstellt eine eigene Art zu haben’.

1975   Koning Juan Carlos (°1938) wordt staatshoofd van Spanje. Juan Carlos en zijn vrouw koningin Sofia leven een gescheiden leven en verschijnen alleen bij officiële gelegenheden samen ten tonele. Hun gouden huwelijksjubileum in 2012 werd niet gevierd. Reden hiervoor zouden amoureuze escapades van de koning zijn. Op 20 september 2013 kuste de koningin haar man voor het eerst in vijf jaar in het openbaar. De vorige publieke kus was na een doelpunt van het Spaans voetbalelftal tijdens het EK voetbal 2008. In 2014 treedt Juan Carlos af als koning ten voordele van zijn zoon Felipe. Hij wordt achtervolgd door berichten over corruptie en deals met Saoedi-Arabië. In 2020 berichten de kranten ‘Oud-koning vloog tonnen contant geld naar Spanje’, gebruik makend van het feit dat zijn handbagage nooit werd doorzocht.

1972   De regering Eyskens valt over het probleem Voeren. Zie Vandaag van 8 november.

De moord op Lee Harvey Oswald (1939-1963)

1963   De Amerikaanse president John F. Kennedy wordt doodgeschoten tijdens een rijtoer in Dallas (Texas). De van de moord beschuldigde Lee Harvey Oswald wordt twee dagen later neergeschoten door een nachtclubeigenaar, Jack Leon Rubinstein (1911-1967), in de wandel Jack Ruby. Begin van de ‘Kennedy-affaire’. Duizenden onderzoekers en historici hebben zich sinds die fatale novemberdag in 1963 beziggehouden met de moord op president Kennedy. Want: wie was de opdrachtgever van Oswald?

1955   De eerste Russische waterstofbom wordt tot ontploffing gebracht.

1918   Koning Albert I kondigt in zijn troontrede grote hervormingen aan. Hiermee wordt de staatsgreep van Loppem geofficialiseerd. In dat West-Vlaamse dorp staat een kasteel waarin koning Albert I eind 1918 verblijft. De Eerste Wereldoorlog is pas ten einde. De koning en de politici die dicht bij hem staan vinden – terecht – dat het tijd is voor diepgaande hervormingen. Het gaat over drie clusters van vooroorlogse eisen: eerst en vooral algemeen enkelvoudig stemrecht, vanaf 21 jaar in plaats van 25 (maar wel alleen voor mannen). Ten tweede vakbondsvrijheid en -gelijkheid. En ten derde gelijkheid van Nederlands en Frans op overheids- en onderwijsvlak en heropening van de universiteit in Gent.

De koning en zijn medestanders willen snel gaan. Het verjagen en vermoorden van de tsaar in Rusland (1917), de abdicatie van de Duitse keizer (1918) en alle Duitse vorsten (waaronder ook die van Saksen-Coburg) hebben grote indruk gemaakt. Ze vrezen ook in België het ergste. Vooral voor het eigen hachje. Dus worden bij de politici alleen de medestanders geconsulteerd en benoemt de koning een buitenparlementaire regering.

Die door het parlement niet bekrachtigde regering schrijft in 1919 verkiezingen uit volgens de onbestaande kieswetgeving die men daarna wil invoeren. Volledig aan de grondwet voorbij! Zo gebeurt het en het nieuwe parlement, dat onwettig verkozen is, keurt dan achteraf de ontbrekende wetgeving goed. Alsof zoiets kan in een democratie. In België alleszins wel. En het vervolg is ook zéér Belgisch: de electorale en sociale hervormingen worden onmiddellijk ingevoerd, maar de beloften die met taalgelijkheid te maken hebben worden vergeten. Het zal nog tot 1930 duren voor Gent weer een volwaardige Nederlandse universiteit krijgt.

In Franstalig België is ‘le coup de Loppem’ een begrip. In Vlaanderen is men deze staatsgreep blijven negeren. Te zeer technisch-juridisch en inhoudelijk was er toch niet veel op aan te merken, nietwaar? Een hoogst gevaarlijke redenering, want als het doel de middelen heiligt, dan is de grondwet een vodje papier. We zitten dan volop in de antidemocratie.

1906   Het internationaal noodsignaal (SOS) voor draadloze communicatie wordt ingevoerd.

Verkiezingsplakkaat van Cornelis de Gelder in 1921

1856   Geboorte in Amsterdam van Cornelis de Gelder, bijgenaamd Had-je-me-maar. Zwerver, muzikant en lijsttrekker van de Rapaille Partij die in 1921 in de gemeenteraad van Amsterdam wordt verkozen. De overheid is ‘not amused’ en laat hem vlak na de verkiezingen arresteren wegens openbare dronkenschap. Hij overlijdt in 1931 op zijn 75ste.

1540   Blijde intrede van keizer Karel in Betun (Frans-Vlaanderen).