24 oktober. Historische dag: Jan Andries vander Mersch lost startschot van de Brabantse Omwenteling

1964   De Britse kolonie Noord-Rhodesië wordt de onafhankelijke republiek Zambia, met Kenneth Kaunda als president.

Henri Pirenne (1862-1935)

1935   Overlijden in Ukkel van Henri Pirenne (72), belgicistisch historicus, achtereenvolgend hoogleraar in Luik, Gent en Brussel. Hij maakt naam met zijn zevendelige Histoire de Belgique (1900-1932). Hij tracht hierin de continuïteit van de ‘Belgische natie’ sinds de vroege Middeleeuwen aan te tonen. Hierover mag ‘gezegd worden, dat het werk de Belgisch-nationale opvattingen weerspiegelt van de tijd waarin het ontstond (1900) en dat het hierdoor ongewild beantwoordde aan de verlangens van de officiële Belgische kringen, inzonderheid van de Belgische nationalisten voor en na de Eerste Wereldoorlog. Pirennes Belgisch-nationale opvattingen, door hem meer direct in enkele gelegenheidspublicaties vooral onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog uiteengezet, gaan uit van het liberale Fransgeoriënteerde begrip “natie”, als een gemeenschap van enkelingen en groepen die, op basis van gemeenschappelijke of gelijklopende economische en sociale omstandigheden, van een gemeenschappelijke politieke geschiedenis (…) enzovoort, een natie “willen” vormen’ (Adriaan Verhulst).

De opvatting dat een volk de ‘gemeenschap (is) van bewoners van een land die afstamming, taal, zeden, overlevering gemeen hebben’ (Grote Van Dale), gaat er bij Pirenne niet in. Hij zweert bij de natiegedachte van de Franse Revolutie en wil die mordicus op België toepassen. Hij verzet zich hevig tegen de vernederlandsing van de universiteit van Gent, zowel in 1916 als in 1930. De Waal Pirenne, geboren in Verviers, is zelf van 1919 tot 1921 rector van de heropende Franstalige universiteit in Gent. Hij wordt erevoorzitter van de Ligue nationale pour la Défense de l’Université de Gand et de la Liberté des Langues die strijdt voor het behoud van de Franstalige universiteit.

Toch moest Pirenne toegeven dat ‘aan de vooravond van de revolutie van 1830 het koninkrijk der Nederlanden wellicht de welvarendste staat was van het Europese continent. En deze welvaart kwam het duidelijkst tot uiting in het Zuidelijke gedeelte’.

Een mensenmenigte in Wall Street na de beurscrash

1929   ‘Zwarte Donderdag’: in de VS stort de beurs van Wall Street in. De hele wereldeconomie zal eronder lijden. De beurscrash weerspiegelt de overmatige beursspeculatie en het economisch reveil van Europa. Daardoor konden de VS minder exporteren naar Europa. In 1928 zit Amerika ook met een overproductie in de landbouw. De prijzen op de wereldmarkt tuimelen bijgevolg naar omlaag. En dat terwijl een vierde van de actieve bevolking in de VS in de landbouw werkt. Aansluitend zakken de activiteiten in de Amerikaanse handel en industrie. Dat leidt tot paniekreacties op de beurs. De Amerikaanse economie blijkt voor een goed deel speculatief te zijn geweest.

In wezen ging het om een crisis van het liberalisme. De econoom John M. Keynes had die reeds voorspeld in zijn boek The End Of Laissez-Faire (1926). De crisis treft Europa hevig. Drie maanden na Zwarte Donderdag telt Duitsland drie miljoen werklozen. In België blijft de regering niet maanden, maar jaren passief toekijken, in de liberale veronderstelling dat de crisis zichzelf wel oplost. Vanaf 1931 voert de Belgische overheid een ‘deflatiepolitiek’, onder meer door een sterke verhoging van de belastingen in 1931 en 1932 en door een daling van de lonen van de ambtenaren met 10% in 1932.

Archief KULeuven

Alfred Cauchie (1860-1922)

1860   Geboorte in Haulchin (Henegouwen) van Alfred Cauchie, priester en kerkhistoricus. Hij wordt hoogleraar kerkgeschiedenis in Leuven. Cauchie richt in 1900 het toonaangevende tijdschrift Revue d’histoire ecclésiastique op, dat nog altijd bestaat. Hij ijvert voor de oprichting van een Belgisch Historisch Instituut in Rome. Dat wordt in 1902 gesticht door de monnik Ursmer Berlière, van de abdij van Maredsous. Cauchie wordt er de directeur van, van 1918 tot zijn dood.

Op de avond van 9 februari 1922 wordt Alfred Cauchie, terwijl hij in Rome een straat oversteekt, met geweld aangereden door een paard dat een brancard trekt. Hij overlijdt de volgende dag in het ziekenhuis, 61 jaar oud. Zijn begrafenis vindt plaats op 13 februari in de kerk Chiesa di S. Giuliano dei Fiamminghi, in het Nederlands: Sint-Juliaan-der-Vlamingen.

Lisa Cristiani (1827-1853)

1853   Overlijden in Novotsjerkassk (Rusland) van Lisa Cristiani (25), geniale Franse celliste van Italiaanse afkomst en een van de vroegste voorbeelden van een vrouw die een professional in het veld wordt.

Ze begint al in haar tienerjaren talloze concerten te geven in Duitsland en Oostenrijk. Haar spelniveau trekt de aandacht van componist Felix Mendelssohn tijdens een concert in Leipzig in 1845. Ze is dan 18. Hij draagt een compositie aan haar op. Ze wordt benoemd tot solocelliste van de koning van Denemarken, Frederik VII, en wordt uitgenodigd aan het hof van Sint-Petersburg om een concert te geven. Als ze hoort dat dit niet kan doorgaan vanwege een rouwperiode in Rusland, vertrekt ze op reis naar Siberië. Ze doorkruist de Oeral, de Jenisej, de Lena, de Aldan, de Amoer en ontdekt daar volkeren als de Kalmukken, Kirgiziërs, Ostiakken, Boerjaten en de Kamtsjadalen. Haar terugreis is moeilijk vanwege de winter en uiteindelijk sterft ze eenzaam aan cholera.

De cello van Cristiani, een Stradivarius uit 1700, bevindt zich in het Museo del Violino van Cremona.

De vlag van de Verenigde Nederlandse Staten

1789   Jan Andries vander Mersch (1734-1792), een gewezen militair van de Franse koninklijke en Oostenrijkse keizerlijke legers, valt met 2800 opstandelingen vanuit Noord-Nederland de Kempen binnen. Dit is het begin van de Brabantse Omwenteling. Hij verslaat de Oostenrijkse troepen in de slag bij Turnhout (27 oktober). Goed twee weken later wordt Gent als eerste grote stad bevrijd en dan volgt heel Vlaanderen. Na een revolte in Brussel (10-12 december) trekken de Oostenrijkers zich terug op de citadellen van Luxemburg en Antwerpen.

De achtergrond is het verzet in de Zuidelijke Nederlanden tegen de heerschappij van de Oostenrijkse keizer Jozef II. Hij wil als een verlicht despoot de Blijde Inkomst intrekken en stuitende hervormingen doorvoeren op bestuurlijk, rechterlijk en kerkelijk vlak. De opstandelingen worden geleid door de conservatief Hendrik van der Noot (1731-1827) en de progressist Jan Frans Vonck (1743-1792). Na de nederlaag van de Oostenrijkers roepen ze de Verenigde Nederlandse Staten uit, geleid door Van der Noot. Die zoekt onmiddellijk contact met de (noordelijke) Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Op 18 december 1789 krijgt Van der Noot een triomfantelijke ontvangst in Brussel. De overwinning werd gevierd met een Te Deum in Sint-Goedele en ’s avonds een opvoering van het toneelstuk Mort de César van Voltaire in de Muntschouwburg.

Door de verdeeldheid van de statisten rond Van der Noot en de patriotten van Vonck, hebben de Oostenrijkers het in 1790 gemakkelijk om de Brabantse Omwenteling te stoppen. Typisch: Vonck vlucht naar Frankrijk, Van der Noot naar Nederland. Jan Frans Vonck overlijdt in 1792 te Rijsel, op de leeftijd van 49. Hendrik van der Noot sterft in 1827 te Strombeek op de leeftijd van 96.